Waarom negatief denken gezond is

Laatste update door Team AnkhHermes op 16 maart 2023

Gabor Maté onderzoekt de impact van verborgen stress op je gezondheid en vertelt waarom positief denken averechts kan werken.

Over de vraag of lichaam en geest met elkaar verbonden zijn, bestaat tegenwoordig weinig twijfel meer. We kennen allemaal het effect van emotionele spanning op fysieke processen als de hartslag en ademhaling, en, omgekeerd, dat van lichamelijke pijn op ons mentale welzijn. Ook in de wetenschap en medische wereld is deze samenhang inmiddels bevestigd. Maar wat dit werkelijk betekent, en hoe we hier diepgaande gezondheidswinsten uit kunnen halen, is nog onderbelicht. Of stagneert bij goedbedoelde adviezen als ‘positief denken’.

Voorbij de klachten kijken

Als arts heeft de Amerikaanse Gabor Maté veel ervaring met palliatieve zorg, verslavingszorg, stress en mentale aandoeningen. In zijn praktijk zag en behandelde hij patiënten met de meest uiteenlopende aandoeningen, waarbij hij altijd méér wilde weten dan enkel de fysieke of mentale klachten. Wat was er gebeurd in het leven van deze persoon? Welke persoonlijkheidskenmerken laat hij of zij zien? Wat wordt er níet gezegd maar is wel duidelijk zicht- of voelbaar? Op een zeker moment begon hij patronen te ontdekken in de ziektebeelden, levensverhalen en persoonlijkheden van de mensen die bij hem kwamen. Het bevestigde voor hem onmiskenbaar wat zijn intuïtie altijd al wist: fysiek is nooit alleen maar fysiek.

auteursfoto van Gabor Maté, auteur van Wanneer je lichaam nee zegt
Gabor Maté, 2019

Wanneer je lichaam nee zegt

Zijn observaties en ontdekkingen leidden tot het boek Wanneer je lichaam nee zegt. Aan de hand van verhalen van zijn patiënten en op basis van wetenschappelijke onderzoeken beschrijft Maté de samenhang tussen (geconditioneerd) gedrag en lichamelijke, vaak ernstige ziekten; een samenhang die hij vangt met het begrip ‘biopsychosociaal geneeskundig model’. Hij richt zich daarbij hoofdzakelijk op de effecten van stress op onze gezondheid, en in het bijzonder op de verborgen stressfactoren die voortkomen uit de programmering in onze kindertijd.

Oorzaak onbekend?

Bij een groot aantal chronische ziekten vermeldt de medische literatuur: oorzaak onbekend. Zo ook bij multiple sclerose (MS), een ziekte die de functies van cellen in het centrale zenuwstelsel aantast en leidt tot klachten als krachtverlies, problemen met coördinatie, spierkrampen en intense vermoeidheid.
In het boek maken we kennis met Mary, Natalie, Lois, Véronique – vier vrouwen van verschillende leeftijden met MS. Maté merkt bij alle vier dezelfde emotionele patronen op: ze begeven (of begaven) zich in een emotioneel of fysiek gewelddadige relatie, ervaren een overmatige emotionele betrokkenheid en gebrek aan psychologische onafhankelijkheid, hebben een overweldigende behoefte aan liefde en genegenheid en zijn niet in staat om boosheid te voelen of te uiten.

Maté toont hoe bij ieder van hen deze patronen zijn terug te voeren op conditionering uit de kindertijd: ze werden blootgesteld aan acute of chronische stress en waren hierdoor niet in staat om het juiste vecht- of vluchtgedrag te ontwikkelen. Met als gevolg een onderdrukking van inwendige stress en emoties. Deze observatie plaatst hij naast een onderzoek met ratten, dat aantoonde hoe een auto-immuunziekte verslechtert wanneer de vecht- of vluchtreactie wordt geblokkeerd.

Het lichaam zegt nee

De onderdrukking van emoties als een indicator voor het ontstaan van een ernstige ziekte loopt als leidraad door het boek:

‘Geen enkele van de vele volwassenen die ik voor dit boek heb geïnterviewd, antwoordde bevestigend op mijn vraag: als je als kind verdrietig, van streek of boos was, was er dan iemand met wie je kon praten, ook al was dat degene die jouw negatieve emoties had veroorzaakt? (…) “Mijn vader of moeder hadden het nodig dat ik gelukkig was,” is de eenvoudige formule die veel kinderen – die later als volwassenen gestrest, depressief en fysiek ziek werden – heeft getraind tot het levenslang onderdrukken van emoties.’ (P. 151)

Maar emoties willen gezien en gevoeld worden. Onderdrukken kan misschien enige tijd ‘goed’ gaan, tot het lichaam nee zegt. Dat lijkt ook van toepassing op de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa – twee veelvoorkomende vormen van chronische darmontsteking (IBD) met eveneens de stempel ‘oorzaak onbekend’.
Bijna elke IBD-patiënt onderkent de relatie tussen stress en de darmontstekingen. Ook bij deze patiënten ziet Maté een gelijksoortig ‘profiel’, een dat overeenkomt met de resultaten uit een onderzoek naar de persoonlijkheidskenmerken van IBD-patiënten: obsessief-compulsieve karaktertrekken, terughoudendheid in het tonen van affectie en emotie, een bovenmatige intellectuele benadering en een rigide houding tegenover moraal en gedragsnormen. Een ander onderzoek toonde hoe pinchéaapjes colitis ulcerosa krijgen wanneer ze in een kooi worden gevangengehouden.

Een biopsychosociale cocktail

Of iemand een ziekte krijgt is niet enkel afhankelijk van ontwikkelde copingstijlen en gedragspatronen. We spreken immers van een biopsychosociaal model; omgevingsfactoren, zoals de interpersoonlijke en sociale relaties, en biologische processen spelen net zozeer een rol. Geen enkele factor lijkt op zichzelf verantwoordelijk.

Dit zien we bijvoorbeeld bij mensen met longkanker, een ziekte die vaak in verband wordt gebracht met roken. Maar roken alleen veroorzaakt geen longkanker, zegt Maté. Het verhoogt het risico weliswaar enorm, maar niet iedereen die rookt krijgt de ziekte. A leidt dus niet automatisch tot B.
Hij haalt verschillende onderzoeken aan waaruit bleek dat het overgrote merendeel van de rokers die kanker krijgen, een onvermogen ervaren om emoties te uiten, in het bijzonder boosheid. Als dit onvermogen ook samengaat met gevoelens van hopeloosheid en het ontbreken van sociale ondersteuning, was de kans op deze ziekte nog groter.

Liever niet positief denken

En zo lezen we in het boek nog over tal van andere ziekten en de emotionele patronen, geconditioneerde gedragingen en omgevingsfactoren waarmee ze vaak gepaard lijken te gaan. Maté benadrukt dat het geen kwestie van ‘schuld’ is naar opvoeders of andere mensen die hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van bepaalde copingstijlen. Vaak wordt gedrag onbewust van generatie op generatie overgegeven, zonder slechte bedoelingen.

Desondanks is het belangrijk de verantwoordelijkheid te nemen en eens kritisch maar vooral oprecht te kijken naar jezelf. Dat is het tegenovergestelde van ‘positief denken’, iets waarmee je het onderdrukken van emoties alleen maar in stand houdt; vrijwel al Matés patiënten vertoonden wat hij ‘terminaal positief denken’ noemt.

Tegengif: het omarmen van je totale werkelijkheid

Als tegenmiddel introduceert hij (met een knipoog) ‘de kracht van negatief denken’; het omarmen van onze totale werkelijkheid, precies zoals die op dit moment is. Alle emoties voelen die gevoeld willen worden, en deze op een gezonde manier uiten. Met een helder hoofd en vanuit compassie en vertrouwen kijken naar de donkere ruimtes in jezelf, en ontdekken dat we niets van de waarheid te vrezen hebben.

‘Gezondheid is niet slechts een kwestie van het hebben van blije gedachten. Soms wordt genezing het gemakkelijkst in gang gezet wanneer het immuunsysteem een duwtje in de rug krijgt doordat langdurig onderdrukte boosheid plotseling wordt geuit.’ (Candace Pert, p. 288)

Geen suikerlaagjes en goedkope selfcare-technieken, dus. Maar een radicale omarming van alles wat er in onszelf en ons leven aanwezig is. Voorbij positief of negatief, simpelweg wat is. Zonder oordeel, vol moed en met elk stukje liefde dat we in onszelf kunnen vinden. Doen we het niet voor onze lichamelijke gezondheid, dan wel om ten volle dit leven te kunnen leven.


Wanneer je lichaam nee zegt

Wanneer je lichaam nee zegt

‘Wanneer je lichaam nee zegt’ van Gabor Maté is een wereldwijd bekend standaardwerk over de onlosmakelijke koppeling tussen lichaam en geest. Nu eindelijk in het Nederlands vertaald!

Bestel nu jouw exemplaar voor € 25,00 met gratis verzending.

Bestellen

Team AnkhHermes

Team AnkhHermes bestaat uit de uitgever, de acquirerend redacteur, de bureauredacteur, de online-redacteur, de brandmanager, de marketingassistent en de hoofdredacteur van het gelieerde platform inspirerendleven.nl.

Lees ook

Waarom verhalen zo belangrijk zijn voor ons
  •  *
  •  *
  •  *
  •  *