Al 100 jaar de grootste spirituele uitgeverij van Nederland
Laatste update door Team AnkhHermes op 29 maart 2024
"Verhalen kunnen ons verlangens onthullen waarvan we niet wisten dat we ze hadden en ons inspireren om te groeien en te veranderen."
Door: Sharon Blackie, auteur van Het betoverende leven.
We waarderen niet altijd de mate waarin verhalen ons leven domineren, en de vele manieren waarop we erdoor zijn gevormd. Want wat is een verhaal eigenlijk? Weinig meer dan een aantal mondelinge of neergeschreven regels en gebruiken die ooit, lang geleden, door iemand zijn bedacht en die we verkiezen te volgen, in de eerste plaats om onszelf vermaak te bieden?
Niets is minder waar. Feit is, we kunnen onszelf niet losmaken uit het verhaal. We zijn dieren die verhalen vertellen, daarvoor zijn we voorgeprogrammeerd. Dat is heel goed te zien bij kinderen; ze worden geboren met een opmerkelijke verbeeldingskracht en ogenschijnlijk aangeboren vermogen om verhalen te vertellen. Jonge peuters van twee, drie jaar creëren in hun verzonnen spel reeds hun eigen unieke verzonnen verhalen, waarin ze mensen en dieren laten optreden, hun stemmen perfect afstemmen op de verschillende karakters en hen duidelijke karaktereigenschappen toekennen. Hun spel omvat ook een breed spectrum van menselijke ervaringen, het gaat niet slechts om vriendelijk gekeuvel op een theepartijtje van de poppen. Soms is het beslist reëel, en wordt er een wereld uitgebeeld die veranderlijk is en gevaarlijk. Net als in de sprookjes waar ze bijna altijd graag naar luisteren.
De moderne neurowetenschap biedt enig interessant bewijs dat kan helpen uit te leggen waarom verhalen zo belangrijk zijn voor ons. Het lijkt erop dat, wanneer we naar een verhaal luisteren, een film kijken of een boek lezen, de delen van onze hersenen die geactiveerd worden, dezelfde gebieden zijn die erbij betrokken zijn wanneer we onszelf zouden uitleven in de activiteiten die worden beschreven in het verhaal. Wat onze hersenen betreft, is het alsof we letterlijk het verhaal leven waarin we met onze aandacht gevangen zitten. Keith Oatley, emeritus-professor Cognitieve Psychologie van de universiteit van Toronto (toevallig ook romanschrijver) stelde, dat het lezen van verhalen zorgt voor een simulatie van de werkelijkheid die zo levendig kan zijn dat we het gevoel hebben alsof we er middenin zitten.
Het gaat echter niet alleen om onze eigen individuele beeldvorming.
De schoonheid van verhalen is dat ze mensen kunnen verbinden.
Ze kunnen ons ertoe brengen de wereld op een gemeenschappelijke manier te bezien. Andere onderzoeken die Oatley en zijn collega’s hebben uitgevoerd, laten zien dat mensen die veel fictie lezen, beter in staat lijken anderen te begrijpen, zich in hen in te leven en de wereld vanuit hun perspectief te bekijken. Dit idee wordt verder uitgewerkt in het werk van Uri Hasson, een neurowetenschapper van Princeton University, die een aantal onderzoeken deed, die gebaseerd waren op functional magnetic resonance imaging (fMRI) in de hersenen.
Deze onderzoeken toonden aan dat de hersenen van verschillende mensen een vergelijkbare activiteit gaan vertonen wanneer ze hetzelfde verhaal horen. In het ene onderzoek, bijvoorbeeld, luisterden vijf mensen naar hetzelfde verhaal, dat hardop werd verteld. Voor het begin van de registratie was de activiteit van ieders hersenen behoorlijk verschillend. Toen het verhaal eenmaal begon, kwam hun hersenactiviteit echter min of meer ‘op één lijn te liggen’, zoals Hasson het noemde. In een hieraan gerelateerd experiment luisterden Russischtaligen en Engelstaligen naar hetzelfde verhaal verteld in hun eigen taal, en ook hier kwam de hersenactiviteit van beide groepen één lijn. Deze afstemming werd ook aangetroffen wanneer ieder het verhaal in andere bewoordingen verteld kreeg. Dit alles impliceert dat het op één lijn komen liggen van de hersenactiviteit gebeurt op het niveau van het verhaal zelf, en niet slechts een functie van de linguïstiek is. Verhalen kunnen ons dus samenbrengen, maar ze kunnen ons ook splijten.
Verhalen kunnen hoofden, harten, zelfs de loop van de geschiedenis veranderen.
‘U bent dus dat vrouwtje dat het boek schreef dat de aanleiding was voor deze grote oorlog.’ Met deze woorden zou Abraham Lincoln – zo vertelt het verhaal ons – Harriet Beecher Stowe hebben begroet toen hij haar in 1862 ontmoette, tien jaar nadat ze De hut van oom Tom schreef, het op één na bestverkochte boek uit de negentiende eeuw. (Het bestverkochte boek was de Bijbel, en als je op zoek bent naar andere verhalen die de wereld veranderden, is dat best een goede plek om te beginnen). Het verhaal van Beecher Stowe over oom Tom, een zwarte slaaf, bracht voor het eerst de verschrikkingen van de slavernij onder de aandacht van het grote publiek. Dat leidde tot rumoer in het Amerika van toen, hielp de zaak van de voorstanders van de afschaffing ervan vooruit en creëerde een niet te stoppen golf van medeleven. Het maakte de slaveneigenaren in het zuiden boos, waardoor de spanningen tussen noord en zuid opliepen, en het zou – zoals Lincoln stelde – mee hebben geholpen een land dat reeds aan de rand van de afgrond stond, een regelrechte burgeroorlog in te duwen.
We nemen de wereld waar, leggen haar uit en proberen haar te begrijpen via verhalen
Het zijn de sterren waarop we navigeren; daarom is verhalen vertellen een universeel menselijk verschijnsel en het geheel van onze gekende geschiedenis in alle culturen een vitaal aspect van het gemeenschapsleven.
Toen ik een jaar of vijftien geleden vanuit Amerika terugkeerde naar mijn pachtboerderijtje aan de noordwestkust van Schotland, keerde ik ook terug in de psychologiepraktijk. De liefde voor mythen en verhalen, die ik al mijn hele leven had, in combinatie met het feit dat ik in die tijd mijn master creatief schrijven behaalde, bracht me ertoe me te specialiseren in de narratieve psychologie. Dat is een tak van de psychologie die van mening is dat wij mensen verhalen gebruiken als de belangrijkste manier om onze ervaringen te doorgronden. Door verhalen te vertellen over onze ervaringen (meestal anekdotes genoemd), door ons het leven voor te stellen als een zich ontwikkelend verhaal en door te luisteren naar en te leren van de levensverhalen van anderen, de verhalen voor het slapengaan of door boeken te lezen.
Je hoeft natuurlijk geen psycholoog te zijn om te begrijpen dat we leren door verhalen. Deze lessen zijn diepgaand en rijk. Er kan altijd ergens een deur zijn naar een andere wereld; leer hem te zien. Laat altijd een spoor van broodkruimels achter om de weg terug te vinden uit het donkere bos. Maak jezelf niet kreupel door te proberen in het glazen muiltje te passen dat voor iemand anders werd gemaakt. Rijkdom op zich is nooit een goed doel. Leg je huid niet af en laat hem niet onbewaakt liggen.
Van de personages in verhalen valt ook veel te leren. Ze kunnen een rolmodel zijn voor onze ontwikkeling; als kind leerde ik meer van de personages in boeken over de manieren hoe ik in de wereld kon staan dan van de mensen die ik in het echt kende. Ik voelde me meestal zeer slecht op mijn gemak bij andere kinderen (ik groeide op in een familie waarin alles werd verhuld; ik vond de openheid van anderen moeilijk te verdragen), en dus vond ik – nog voordat ik ze vond in de echte wereld – vrienden in verhalen. Het gezelschap waaraan ik de voorkeur gaf, waren de eenzame heldinnen in boeken en verhalen, die sterk genoeg waren om zich door de moeilijke tijden heen te slaan. Ik bestudeerde hen zorgvuldig, dacht na over de vraag wat hen gaande hield, hoe ze veerkracht kweekten. Ik hield van de prozaïsche houding van ‘vooruit, doorgaan’ van de prinses in het oude Orkney-sprookje ‘Peerie Fool’, die achteloos een reus te slim af was, de huiden terug stal die hij van de lichamen van haar zussen had gestroopt en hen zo weer terug tot leven bracht en uiteindelijk met de hulp van haar moeder de reus doodde, door een enorme ketel kokend water over hem heen te gooien. Of Kate Crackernuts, die door een combinatie van nauwkeurige observatie en stalen zenuwen er niet alleen in slaagde het hoofd van haar zus weer op haar lichaam te krijgen (het was vervangen door de kop van een schaap), maar tegelijkertijd ook een geneesmiddel vond voor een zieke prins (met wiens broer ze vervolgens natuurlijk trouwde).
Mijn vriendin Caitriona hield van sprookjes, omdat ze haar hielpen te ontdekken hoe ze de afloop kon creëren die ze het liefst wilde hebben. Tijdens haar jeugd op het Ierse platteland kreeg ze voortdurend allerlei verhalen te horen, steeds weer opnieuw, want ze had veel jongere broertjes en zusjes. Ze vertelde me dat sprookjes haar hielpen haar gevoel voor kansen te ontwikkelen, dat volgens haar belangrijk is geweest voor haar eigen overleven in moeilijke tijden. ‘Steeds als ik hetzelfde verhaal opnieuw hoorde, stond ik – terwijl ik gefascineerd zat te luisteren – open voor de mogelijkheid dat het een nieuwe versie kon zijn. Op de een of andere manier voelde ik dat een verhaal dat eerder een verdrietig einde had, deze keer anders zou kunnen aflopen. Dan wachtte ik gespannen op een verhaal met een gelukkig einde, hoe het steeds weer opnieuw laagje voor laagje werd afgepeld, om vervolgens te horen hoe het allemaal zo was gekomen. Ik wilde weten hoe je ervoor zorgde dat het goed afliep. Ik zat gevangen in, leefde en herleefde elk stukje van de verhalen terwijl ze me elke keer opnieuw werden verteld alsof ze nieuw waren, volledig in het moment. Ze hielpen mij om me uitkomsten voor te stellen die ik anders waarschijnlijk nooit had kunnen zien.’
Verhalen kunnen ons verlangens onthullen waarvan we niet wisten dat we ze hadden, ons enthousiast maken voor nieuwe ideeën en inzichten en ons inspireren om te groeien en te veranderen.
Een jonge prinses trouwde met een prins die veranderd was in een zwarte stier. Nadat ze in de klauwen van de slechte heks was gevallen, die aanvankelijk een vloek over hem had uitgesproken, werkte ze zeven jaar lang voor een smid, de enige die de schoenen kon maken die het haar mogelijk zouden maken om een onneembare glazen berg te beklimmen. Toen haar tijd op was, slaagde ze erin de berg over te steken en redde ze haar man uit de klauwen van de slechte heks.
Stukjes van een verbrijzelde magische spiegel, gemaakt door de duivel, doorboorden de harten van mensen overal in de wereld, waarbij ze verkilden en alleen nog maar dingen zagen die slecht en lelijk waren. Het hart van een jongen werd door zo’n glassplinter doorboord, en hij werd gevangengenomen en vervolgens betoverd door de sneeuwkoningin. Het meisje dat zijn beste vriendin was, trok de hele aarde over om hem te zoeken, vond hem met de hulp van dieren en mensen die haar bondgenoten waren en smolt uiteindelijk de ijssplinter in zijn hart met de warme tranen die ze vergoot uit liefde voor hem.
Dit zijn sprookjes over moed en volharding, en beloond worden voor loyaliteit en trouw. De opdrachten die in deze verhalen moeten worden uitgevoerd, zijn materiaal waarmee de ziel, niet slechts een paar schoenen, wordt gesmeed. Hoe zouden we er niet door in vervoering kunnen raken? Ze zijn gebaseerd op de problemen en zorgen die deel uitmaken van ons dagelijkse leven.
Werken met mythen en verhalen
Sharon Blackie geeft in ‘Het betoverende leven’ een antwoord op het knagende gevoel dat we iets belangrijks missen in ons leven. Het complete luisterboek.
Bestel nu jouw exemplaar voor € 15,00
