Wat is (complexe) PTSS?

Er komt steeds meer aandacht voor PTSS oftewel posttraumatische stressstoornis, maar wat houdt het eigenlijk in? En wat is complexe PTSS?

Een posttraumatische stressstoornis (PTSS) is een psychische aandoening die kan ontstaan na het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis. Denk bijvoorbeeld aan een ongeluk, oorlog, misbruik of ander geweld dat je meemaakt.

Wanneer je aan PTSS lijdt, heb je vaak last van herbelevingen, nachtmerries, angsten, somberheid en problemen met slaap en concentratie. Behandeling van PTSS richt zich op het verminderen van deze klachten.

Een bijzondere vorm van PTSS is complexe PTSS (CPTSS). Pete Walker schreef er een inzichtelijk boek over. Ook hebben we een boek over EMDR in ons fonds dat je helpt met het verminderen van PTSS-klachten: Iedere herinnering verdient respect.

Complexe PTSS

Walker richt zich in zijn boek Complexe PTSS op een speciale vorm van PTSS, namelijk complexe PTSS. Die wordt veroorzaakt door het opgroeien in een gezin waarin sprake is van ernstige mishandeling en/of verwaarlozing.

Kinderen lopen schade op doordat ze blootgesteld worden aan traumatiserende mishandeling en verlating. Dit kan op verbaal, emotioneel, spiritueel en/of lichamelijk niveau plaatsvinden en resulteert vaak in verwondingen waar kinderen later als volwassenen nog altijd de gevolgen van ondervinden.

Lichamelijk geweld of misbruik lijkt de meeste impact te hebben, want je wordt op een heel heftige manier toegetakeld. Walker schrijft dat hij uit ervaring weet dat ook langdurige verbale en emotionele mishandeling – denk aan minachting, woede, walging – CPTSS veroorzaakt.

Wat is er complex aan complexe PTSS?

Alle karakteristieken van PTSS zie je ook bij complexe PTSS terug, maar het complexe zit hem erin dat er niet één ingrijpend of gewelddadig moment aan te wijzen is dat de oorzaak is van je PTSS. Het is chronischer van aard en haast onontwarbaar verstrengeld met je opvoeding.

De mishandeling of het misbruik in je jeugd kan veel subtielere, maar niet minder schadelijke vormen aannemen. Misschien herken je je klachten aanvankelijk niet als PTSS. De schaamte die je voelt, de innerlijke criticus die je onderdrukt of de sociale angst die je terroriseert: je herkent ze niet als karakteristieken van PTSS.

Een ander verschil met ‘reguliere’ PTSS is de intensiteit van de herbelevingen: de emotionele flashbacks bij complexe PTSS zijn veel visueler van aard en daardoor ook pijnlijker om te herbeleven. Je keert terug naar de overweldigende gemoedstoestand waarin je je bevond tijdens het misbruik of de verlating.

Toxische schaamte

De aanhoudende verwaarlozing en afwijzing door ouders (en de brede omgeving) kan resulteren in overweldigende zelfminachting of toxische schaamte. Je maakt je de manier hoe anderen naar je kijken eigen – en weet die ook te perfectioneren. Je kritische blik op jezelf wordt nog hatelijker.

Tijdens een emotionele flashback ga je terug naar het gevoel en de gedachte dat je even waardeloos en verachtelijk bent als ze je vroeger thuis vonden. Wanneer je vastzit in een flashback, komt er nog een schep boven op de toxische schaamte gelegd. Het verandert in de intens pijnlijke vervreemding van de ‘verlatingsmelange’: een kolkend moeras van schaamte, angst en depressiviteit.

Toxische schaamte weerhoudt ons er ook van om troost en steun te zoeken. Tijdens een herbeleving van de verlating uit de kindertijd waar we tijdens een flashback in terechtkomen, isoleren we onszelf vaak. We geven ons hulpeloos over aan een overweldigend gevoel van vernedering.

Emotionele verwaarlozing

Ouders die de verzoeken om aandacht, verbinding of hulp van hun kind standaard negeren of afwijzen, laten het met onhanteerbare hoeveelheden angst zitten, en uiteindelijk geeft een kind het dan op en bezwijkt het aan depressieve, doodse gevoelens van hulpeloosheid en hopeloosheid.

Het kind wordt met andere woorden emotioneel verwaarloosd. Dat is een enorm traumatiserende ervaring, vooral omdat dat niet eenmalig voorkomt, maar vaak als een rode draad door de opvoeding loopt.

Als je erachter wilt komen of je emotioneel verwaarloosd bent, doe dan de zelftest die Jonice Webb in haar boek Ongekende gevoelens aanbiedt en op deze pagina terug te vinden is.

Complexe PTSS helen is een complex proces

Het is belangrijk jezelf te bevrijden uit de gevangenis van je kindertijd, schrijft Walker. Om te herstellen van de verwondingen die je in je jeugd opgedaan hebt, moet je leren hoe je jezelf kunt steunen. Oftewel: hoe je op elk niveau dat relevant is voor jouw jeugdtrauma alsnog kunt voorzien in je onbevredigde kinderlijke behoeften.

Je moet jezelf opnieuw opvoeden. Reparenting noemt Walker dat.

Tijdens je helingsproces kom je allerlei ontwikkelingsblokkades tegen. Je koestert wrok jegens je ouders of je hebt geen motivatie. Je voelt je hulpeloos en denkt dat je het niet kan. Deze blokkades maken twee dingen duidelijk: hoe diep je complexe PTSS zit en wat voor een wereld er te winnen is, hoe moeilijk die reis ook zal zijn.

Pete Walker begeleidt je op die reis. Hij pakt het praktisch aan en gidst je langs de verschillende fasen van herstel en heling. Dat maakt van Complexe PTSS een standaardwerk.

EMDR

Trauma kun je met nog een methode helen: EMDR. De afkorting staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing. Het is een therapie die erop gericht is om de impact van nare gebeurtenissen uit het verleden te verminderen.

Wat houdt het in? In een EMDR-therapie wordt een cliënt begeleid om innerlijk te focussen op een traumatische herinnering of trigger. Tegelijkertijd vindt er externe stimulatie plaats, waardoor er ‘duale aandacht’ ontstaat: de gelijktijdige focus slingert het doorwerken van die herinnering aan en ondersteunt die.

Wat gebeurt er dan? De heftige herbeleving wordt geneutraliseerd, omdat de aandacht afgeleid wordt. In een notendop: als cliënten traumatische herinneringen en triggers verwerken kunnen ze lijden reduceren en in het reine komen met vergaande gevoelens van schuld en schaamte, onvervulde behoeften en pijn en woede, terwijl ze focussen op hun gevoel van falen, kwetsbaarheid en onmacht.

Maak kennis met deze verrassend toegankelijke methode in het boek van Michael Baldwin en Deborah L. Korn.

Meer lezen?

• Als je meer wilt lezen over trauma en psycho-educatie, dan kun je niet om Trauma en de ziel van Donald Kalsched heen.
• Hoe kom je erachter dat je emotioneel verwaarloosd bent? Jonice Webb wijst je de weg in Ongekende gevoelens.