Al 100 jaar de grootste spirituele uitgeverij van Nederland
Laatste update door Obe Alkema op 4 april 2024
Rabindranath Tagore was bekend en invloedrijk dichter in zowel het oosten als het westen, zeker nadat hij de Nobelprijs ontving. Wie was hij en wat wil hij zeggen met zijn poëzie?
In 2023 was het 110 jaar geleden dat de Bengaalse dichter Rabindranath Tagore als eerste niet-westerse schrijver de Nobelprijs voor de Literatuur ontving, onder andere voor de Gitanjali, in het Nederlands bekend als Wijzangen.
Reden om de poëziebundel uit 1909, die al sinds 1957 deel uitmaakt van ons fonds, opnieuw uit te geven, aangevuld met De wassende maan en De hovenier.
Maar wie was Tagore eigenlijk en wat wil hij zeggen met zijn poëzie? Maak in dit artikel kennis met deze bijzondere dichter.
Rabindranath Tagore werd in 1861 geboren in een prominente en cultureel hoog aangeschreven familie. Zijn vader leidde een religieuze beweging die zich inzette voor de hervorming van het hindoeïsme, terwijl India zuchtte onder de Engelse koloniale macht.
Al op jonge leeftijd begon Tagore te schrijven, maar hij blonk ook uit in muziek en schilderkunst. Langzamerhand werd hij een steeds invloedrijker figuur in India, niet alleen in culturele zin, mede door zijn Nobelprijs, maar ook in politieke zin, aangezien hij eveneens een belangrijk figuur in de Indiase onafhankelijkheidsbeweging was. Zowel het Indiase als het Bengaalse volkslied is van zijn hand.
Ook buiten zijn vaderland genoot hij grote bekendheid. Hij reisde veel en onderhield veel contacten, in Nederland bijvoorbeeld met zijn vaste vertaler, de bekende schrijver en psychiater Frederik van Eeden. Het zijn zijn vertalingen die we voor Wijzangen gebruikt hebben.
Tagore werd in zijn tijd alom gezien als brug tussen het Oost en West.
Van Eeden las op 11 mei 1913 voor het eerst de Gitanjali van Tagore in de Engelse vertaling en was direct diep onder de indruk. Hij begon nog datzelfde jaar een correspondentie met Tagore en vroeg de uitgever om toestemming voor een vertaling.
Hij noteert die zomer over het vertaalwerk in zijn dagboek:
Zaterdag 19 juli. Steeds reegen. Het weer is zeer slecht, maar ik ben tevreeden. Het is hier stil en rustig. Ik hoor alleen de zee. Ik heb aan Sirius geschreven en Tagore vertaald. Wij-zangen zal ik ze noemen. Het is volkomen of ik ze zelf geschreven heb. Ik vertaal ze als van zelf, alsof ik ze zelf opschreef.
De vertaling is klaar op 26 september 1913 en Wijzangen is ook in het Nederlands razend populair.
De grondgedachte van Wijzangen is dat liefde de enige weg tot ontplooiing en innerlijke vrijheid is. Tagore was niet een van die velen die ascese of yoga naar het westen bracht, maar legde de nadruk op vreugde, liefde en harmonie tussen natuur en cultuur, de ene en de andere mens, tussen ouder en kind, tussen God en de dichter zelf.
In een van de gedichten uit Wijzangen schrijft hij: ‘Gij zijt de hemel en gij zijt ook het nest. O, u schone, het is uw liefde die in het nest de ziel omkleedt met kleuren en geluiden en geuren.’ (pagina 157)
En in een ander gedicht (pagina 136) schrijft hij:
Dit is mijn bede tot u, mijn heer – sla, sla toe en tref de wortel van gebrek in mijn hart.
Geef mij de kracht om mijn vreugden en smarten lichtjes te dragen.
Geef mij de kracht om mijn liefde dienend vruchtbaar te maken.
Geef mij de kracht nooit de armen te verloochenen, noch mijn knieën te buigen voor aanmatigende macht.
Geef mij de kracht mijn geest hoog te verheffen boven dagelijkse beslommeringen.
En geef mij de kracht mijn kracht in liefde over te geven aan uw wil.
De kracht waar de dichter om vraagt, komt niet alleen vanboven, maar vindt hij ook in zichzelf, aangezien God ook in hem schuilt.
De eerste zinnen van Wijzangen zijn niet voor niets: ‘Eindeloos heeft u mij gemaakt, naar uw behagen. Dit broze vat leegt u weer en weer en vult het telkens met vers leven.’
Het diepe respect voor God, de natuur en de medemens maakt deze poëzie humaan, zinnelijk, nederig en bij vlagen mystiek. Dat viel destijds al op en nog altijd is dit een van die unieke kwaliteiten die deze poëzie nog altijd relevant maakt.
De inleiding bij Wijzangen is afkomstig van de Ierse dichter W.B. Yeats. Hij zegt over dit werk: ‘Rabindranath Tagore schrijft muziek voor zijn woorden. Men beseft voortdurend dat hij zo overvloedig, zo vol spontaniteit, zo gedurfd in zijn passie en zo vol verrassingen is, omdat hij iets doet wat nooit vreemd of onnatuurlijk geleken heeft of verdedigd hoeft te worden.’
De liefde van God die in deze poëzie klinkt, is volgens hem ‘een magische vloed’ waaraan men zijn ‘eigen meer bittere passie zich kan laven en zijn jeugdigheid ververst.’
Dat is de verheffende kracht van Tagores poëzie, een kracht die 110 jaar later nog even sterk is, iets waar de dichter zelf op hoopte, toen hij in De hovenier schreef:
Wie ben jij, lezer, die mijn gedichten leest over honderd jaar?
Ik kan je geen enkele bloem zenden vanuit deze lenteweelde, geen enkele gouden streep van de wolken ginds.
Open je deuren en kijk naar buiten.
Verzamel uit je bloeiende tuin geurige herinneringen van de verdwenen bloemen van honderd jaar terug.
Moge je in de vreugde van je hart de levende vreugde voelen, die op een lentemorgen zong, en haar blije stem honderd jaren vooruit stuurde.
Wijzangen is het vijfde deel in de Patroon-serie, waarin we de poëtische wijsheid van de wereld verzamelen. Onder andere Rumi en Marcus Aurelius gingen Tagore voor.
Benieuwd naar de andere delen? Lees hier meer over de Patroon-serie.
Een nieuw deel in de Patroon-serie: Nobelprijswinnende poëzie van de Bengaalse dichter Rabindranath Tagore. Humane, zinnelijke en bij vlagen mystieke gedichten.
Bestel nu jouw exemplaar voor € 22,50 met gratis verzending.
De Patroon-serie wordt elk jaar verder uitgebreid. Maak kennis met de andere delen via onderstaande artikelen.
