Al 100 jaar de grootste spirituele uitgeverij van Nederland
Laatste update door Obe Alkema op 4 april 2024
De Romeinse keizer Marcus Aurelius hield een filosofisch dagboek bij. Wat kunnen we leren van zijn stoïcijnse gedachten en reflecties?
Marcus Aurelius’ Overpeinzingen bevatten allerlei gedachten en reflecties die deze Romeinse keizer uit de tweede eeuw na Christus tijdens zijn veldtochten aan het papier toevertrouwde. Op momenten van vrije tijd hield hij zijn filosofische dagboek bij.
In dit dagboek werkt hij zijn stoïcijnse leer uit door zichzelf vragen te stellen en allerlei stellingen te formuleren. Een zo’n stelling: ‘De met rede begiftigde geest is in staat om zo door belemmeringen heen te gaan dat hij, in overeenstemming met zijn natuur, in vrijheid kan handelen.’
Vrijheid is de opperste doelstelling van de stoïcijnen: zij spreken in dat geval van volkomen geluk. Dat wordt bereikt door in volmaakte harmonie met de natuur te leven.
Hoewel Aurelius’ uitspraken bijna 2000 jaar oud zijn, is het verbazingweekend hoe actueel ze zijn. De keizer schreef over onderwerpen en thema’s, zoals de dood, het leven en de natuur, waar we nu nog steeds mee bezig zijn.
Neem bijvoorbeeld deze overpeinzing uit het vijfde boek (hoofdstuk): ‘Hoeveel gemakkelijker zou het zijn wanneer u al die hinderlijke en wezensvreemde inbeeldingen zou stoppen en uitbannen, en daarmee onmiddellijk een staat van volkomen vrede zou bereiken.’
Bewust leven in het heden, in het nu, in verbinding met je lichaam, de natuur en je medemensen – daar gaat het om in ons leven. Geen wonder dat Ynske, een van onze recensenten, Overpeinzingen ‘Romeinse mindfulness’ noemde. Aurelius raadt je af om rust te zoeken op het platteland, aan de kust of in de bergen, omdat je op elk moment in jezelf kunt keren.
Erken de verbondenheid met jezelf, de natuur en de mensen (en goden) om je heen. De manier waarop je dat kunt doen, licht Aurelius uitgebreid toe, wat zijn Overpeinzingen tot een gids maakt. Jezelf blijven, authentiek en waarachtig zijn in leven en liefde, gelijkheid en vrijheid van meningsuiting.
Het wereldbeeld van Aurelius valt uiteen in drie delen: de wereld van de fysieke belichaming, de wereld van de denkende geest en de wereld van het hart en het intellect. Met andere woorden: zintuiglijke waarneming, kennis en geestelijke activiteit. De Natuur houdt deze werelden bijeen.
Met Natuur bedoelt Aurelius een bewustzijn dat alles tot stand brengt. Je zou het ook God of universum kunnen noemen. Vanuit één impuls komt alles tot stand. Alles kan herleid worden tot de natuur, één substantie en één ziel. De Natuur hernieuwt zich. Iets wat vervallen, oud en onbruikbaar is, transformeert tot iets nieuws en jongs.
Alle mensen maken deel uit van deze goddelijke vonk. In de mens neemt de Natuur de vorm aan van de Logos of het Woord. De Logos vormt de kern van elk menselijk wezen. In dit verband wordt ook wel van Rede gesproken.
Hoe kun je je zo gedragen dat je in overeenstemming met de Natuur leeft? Deze vraag vormt de kern van Aurelius’ ethiek. Leven in het hier en nu, simpel zonder franje. Niet alleen maar zeggen, óók doen, vanuit intentie en oprechtheid: ‘Houd bij alles wat u doet alleen maar vast aan de wens om goed te zijn en herinner u dat uw intentie van belang is, hoe uw keus ook uitvalt.’
Aurelius legt hiermee de nadruk op de handelingsvrijheid en verantwoordelijkheid van de mens, waarmee hij de menselijkheid van de mens benadrukt. De mens is ook maar iemand met twijfels over hoe wereld, natuur en kosmos in elkaar zitten. Die twijfels noemt hij door het hele boek: ‘Is de wereld een geordend geheel of een mengelmoes van willekeurig bijeengebrachte delen die een zekere orde kennen?’
Ondanks die twijfel is hij zeker van zijn verbondenheid met de natuur: ‘of er nu afzonderlijke atomen zijn of een allesomvattende natuur, zeker is dat ik een onderdeel ben van het geheel dat door de natuur wordt bestuurd en dat ik hoe dan ook verbonden ben met aan mij verwante delen.’
Zijn twijfel geeft ruimte, schrijft onze recensent: ‘Als mij verteld wordt hoe het een en ander in elkaar zit, haak ik vaak af. Niet bij Overpeinzingen: Marcus Aurelius intrigeert mij: het kan zus of zo zijn en – nog leuker – als a, dan gebeurt er dit en als b, dan gebeurt dat: “Over sterven: verstrooiing als er sprake is van atomen, uitblussing of transformatie als het om één enkele eenheid gaat.”’
De dood is een mysterie van de natuur. Hoe snel alles verdwijnt! Ons lichaam verdwijnt in het heelal en de herinnering eraan verhuist naar de eeuwigheid. De dood is trouwens niet alleen een natuurlijk proces, maar komt ook de natuur ten goede. Wie de dood vreest, is bang dat zijn waarneming ophoudt of verandert.
Wees de God die in jou is, wees de meester van een levend wezen, krachtig, volwassen. Voor de ontwikkeling van een edele geest is niets zo geschikt als een systematisch en waarheidsgetrouw onderzoek van alles wat je in je leven tegenkomt. Onderzoek deze dingen, zodat je je een idee kunt vormen van het geheel waartoe zij behoren, het nut dat zij hebben en wat zij betekenen voor het universum en voor de mens.
Nergens vindt een mens een kalmer plek dan in zijn eigen ziel. Wie die plek in zichzelf vindt en zijn aandacht erop richt, vindt onmiddellijk diepe vrede. Door steeds weer terug te vallen op je innerlijke harmonie, zal je er hoe langer hoe meer beheersing over krijgen. Streef altijd naar een geleidelijke verandering en verlang nooit het onmogelijke.
Overpeinzingen is een boek om bij je te hebben en te houden, voor de momenten dat je over jezelf of het leven wilt nadenken. Speciaal daarvoor heeft AnkhHermes dit belangrijke werk uit de klassieke oudheid in een nieuw jasje gestoken! Ook hebben we het boek opgenomen in de Patroon-serie, waarin we spirituele poëzie en poëtische wijsheid verzamelen.
Dit artikel is tot stand gekomen dankzij de uitgebreide recensie van Ynske die je op de boekpagina van Overpeinzingen kunt lezen.
De klassieker ‘Overpeinzingen’ is het filosofische dagboek van Marcus Aurelius, de laatste grote vertegenwoordiger van de Stoa, de filosofische stroming die volop in de belangstelling staat.
Bestel nu jouw exemplaar voor € 22,50 met gratis verzending.
De Patroon-serie wordt elk jaar verder uitgebreid. Maak kennis met de andere delen via onderstaande artikelen.
