Al 100 jaar de grootste spirituele uitgeverij van Nederland
Laatste update door Obe Alkema op 7 mei 2024
Dopamine laat ons goed voelen, maar maakt ons ook verslaafd. Onze zoektocht naar plezier slaat steeds vaker door naar pijn. Hoe doorbreken we deze cyclus?
We worden aanhoudend omringd en beloond door stimuli met een hoog dopamineniveau: drugs en alcohol, eten, gokken en winkelen, alle vormen van sociale media. Alles is er in overvloed en ze geven ons een enorme kick. Maar wat doet dopamine eigenlijk met ons?
In De dopamine factor onderzoekt psychiater Anna Lembke de invloed en impact van dopamine. Ze legt de vinger op de zere plek: we zijn allemaal gevoelig geworden voor de stormvloed aan prikkels. We streven voortdurend naar de volgende fix, op zoek naar meer plezier en weg van pijn. Wij zijn verslaafd, maar waarom wil ons brein eigenlijk verslaafd zijn?
Dopamine is een neurotransmitter en werd in 1957 ontdekt. Het is een stofje dat signalen overbrengt tussen zenuwcellen in de hersenen en wordt ook wel gelukshormoon genoemd, omdat het vrijkomt bij prettige ervaringen en plezier, bijvoorbeeld wanneer je een doel behaalt, een compliment krijgt of een lekkere maaltijd nuttigt.
Dopamine zorgt ervoor dat je je levend voelt: het reguleert je stemming en zorgt ervoor dat je je minder depressief en angstig voelt. Het komt ook vrij tijdens het sporten of de seks. Er gaat een motiverende werking vanuit, omdat je dit fijne gevoel wil behouden. Je wilt beloond worden en zodoende leer je welk gedrag het herhalen waard is.
Je kunt zelf van alles doen om je dopamineniveau te verhogen, bijvoorbeeld door gezond te eten, regelmatig te sporten, voldoende te slapen, nieuwe dingen te leren en tijd door te brengen met dierbaren. Stuk voor stuk activiteiten die plezierig zijn en je algemene gevoel van welzijn positief beïnvloeden.
Het komt er dus op neer ontspannen en weldadig te leven, maar laat dat vandaag de dag nou steeds moeilijker worden. We leven in een stressvolle tijd van overvloed. Alles is binnen handbereik. We worden aanhoudend omringd en bestookt door allerlei stimuli en prikkels.
Drugs kun je op elke straathoek krijgen, er is eten te over en alle verschillende socialemedia-apps strijden om onze aandacht en belonen ons wanneer we ervoor zwichten. Het is niet voor niets dat Anna Lembke de smartphone een ‘moderne injectienaald’ noemt ‘die 24 uur per dag digitale dopamine afgeeft aan een generatie die altijd verbonden is.’
We krijgen er een enorme kick van. We voelen ons goed en willen méér van dat heerlijke gevoel, anders worden we afgestompt en bedrukt. Je kent het wel: je wilt dat tweede stukje chocolade ook opeten, of je zou willen dat er nooit een einde kwam aan een goed boek, een mooie film of een goede game.
We willen ons aanhoudend goed voelen en beloond worden. We zijn met andere woorden verslaafd aan dat gevoel. Dan klinkt dopamine ineens heel anders, een stuk minder onschuldig. De hedendaagse prikkels en stimuli, in de vorm van drugs en likes, verhogen de afgifte van dopamine in de hersenen en zodoende ook onze verslavingsgevoeligheid.
In haar korte inleiding bij De dopamine factor schrijft Lembke dat wetenschappers dopamine gebruiken als een soort universele maatstaf voor het meten van hoe verslavend een ervaring kan zijn. Hoe meer dopamine er in de beloningspaden van de hersenen aanwezig is, hoe verslavender de ervaring.
Je hebt ook steeds meer dopamine nodig, net zoals je steeds meer van je drug moet nemen om hetzelfde (of een beter) effect te krijgen: het gebruik van en de zoektocht naar is dwangmatig en alles wordt ervoor opgeofferd.
Hoewel dopamine je dus in beginsel een goed gevoel geeft en je welzijn bevordert, zit er ook een keerzijde aan, wanneer je ervan afhankelijk bent en het schadelijk voor jezelf wordt. Daarvoor waarschuwt Lembke in het boek door een aantal ervaringsverhalen van haar cliënten op te tekenen.
Tegenover plezier staat pijn. Beide blijken, zo schrijft Lembke in De dopamine factor, op dezelfde plek in de hersenen verwerkt te worden. Het is echter de vraag wanneer plezier omslaat in pijn.
Wanneer we niet willen dat een goed boek of goede film eindigt, willen we eigenlijk niet dat het voldane gevoel eindigt. Op dat moment slaat de plezier-pijn-balans door naar de kant van de pijn. En op dat moment zijn we extra kwetsbaar, omdat we zo graag dat goede gevoel weer willen voelen.
Natuurlijk verkiezen we plezier boven pijn, maar Lembke signaleert dat we helemaal niet meer weten hoe we met pijn om moeten gaan. Behalve extreme pijn lijken we ook milde(re) vormen van ongemak niet meer te kunnen verdragen.
We vluchten allemaal voor de pijn. Sommige mensen slikken pillen, anderen doen aan zelfmedicatie door veel alcohol te gebruiken. Weer een ander kiest voor Netflix of verdwijnt achter een beeldscherm. Weer andere mensen lezen romans of kijken de hele dag tv.
We doen er dus alles aan om onszelf af te leiden van onszelf, zodat we de realiteit niet onder ogen hoeven te komen. Dat is precies hoe verslaving werkt.
Toch lijkt het erop dat deze pogingen om geen pijn te hoeven voelen de pijn juist erger maken. De vlucht werkt pijn in de hand, niet alleen psychische pijn maar ook lichamelijk ongemak. We zijn voortdurend gestrest en dat blijft niet zonder consequenties.
Lembke stelt de terechte vraag waarom we ongelukkiger dan ooit tevoren lijken in een tijd van ongekende rijkdom, vrijheid en technologische en medische vooruitgang. Hoe kan het dat we meer pijn voelen dan ooit tevoren? We voelen ons allemaal zo ellendig omdat we zo hard ons best doen om ons niet ellendig te voelen.
Hoe doorbreek je deze cyclus? Daarover gaat het tweede deel van De dopamine factor: ‘Zelfbinding’. Lembke spreekt over dopaminevasten, wat ook wel bekend staat als dopamine detox. Ze heeft van het woord dopamine een ezelsbruggetje gemaakt, waarmee ze haar model toelicht:
Het gaat om zelfbinding: het opzettelijk en vrijwillig barrières opwerpen tussen jezelf en je favoriete drug om dwangmatige overconsumptie tegen te gaan. Zelfbinding is niet zozeer een kwestie van wilskracht, hoewel zeggenschap en autonomie er wel een rol bij spelen. In plaats daarvan erken je met zelfbinding de beperkingen van je wil.
Zelfbinding is noodzaak in onze moderne tijd van overvloed en onbeperkte toegang tot dopamine-stimulerende producten en diensten. Je kunt dat op een fysieke (ruimtelijke), chronologische (tijd) en categorische (betekenis) manier doen, zo leerde Lembke van haar cliënten.
Een andere manier om verslaving en een verstoorde plezier-pijn-balans tegen te gaan is door pijn te omarmen. Dat klinkt tegenstrijdig, aangezien pijn verre van prettig is. Maar, zo laat Lembke zien, herhaaldelijke blootstelling aan pijnlijke stimuli maakt pijn minder erg en vergroot de na-reactie van plezier.
Pijn behandelen met pijn: het gaat in tegen alles wat ons geleerd is en toch helpt het ons. Denk bijvoorbeeld aan intensieve training: door de pijn heen voel je euforie en trots. Ook hier licht echter verslaving op de loer, wanneer je jezelf overvraagt, overwerkt of te veel uitlevert aan adrenalinekicks van bijvoorbeeld extreme sporten.
De waarheid doet pijn. Liegen ligt ons beter, omdat we er conflicten mee denken te vermijden. Maar radicale eerlijkheid, zoals Lembke het noemt, is onontbeerlijk. Het vertellen van de waarheid over grote en kleine dingen, vooral als daardoor onze zwakheden aan het licht komen en als het bepaalde consequenties heeft – is essentieel voor het herstel van verslaving.
Deze eerlijkheid maakt ook een evenwichtiger leven mogelijk in een leefomgeving waarin alles is gericht op (snelle) bevrediging. We worden zelfbewuster, doorbreken het gevoel van schaamte, versterken de band met anderen en we werken aan een waarheidsgetrouw beeld over onszelf. En net zoals liegen aanstekelijk werkt, geldt dat ook voor het vertellen van de waarheid.
We verlangen allemaal naar een adempauze, een ontsnapping aan de onmogelijke normen die we onszelf en anderen vaak opleggen. Het is logisch dat we onszelf willen bevrijden van de gedachten die we eindeloos blijven herhalen. Daardoor voelen we ons aangetrokken tot alle plezierige manieren die we tegenwoordig kunnen gebruiken om hier even aan te ontsnappen.
Maar wat als we in plaats van alles even te willen vergeten door de wereld te ontvluchten, er juist onze aandacht op richten? Wat als we, in plaats van de wereld achter ons te laten, onszelf erin onderdompelen?
Het is het begin van een nieuw perspectief op de wereld van overmedicatie en overprikkeling en waarin iedereen op zoek is naar plezier.
Wij zijn verslaafd aan genot. Dopamine laat ons goed voelen, maar veroorzaakt ook pijn, depressie en angst. Deze bestseller laat zien hoe je tevredenheid vindt door dopamine onder controle te houden.
Bestel nu jouw exemplaar voor € 25,00 met gratis verzending.
Verslaving is een verwoestend probleem dat mede veroorzaakt wordt door de hedendaagse samenleving.
AnkhHermes geeft boeken uit waarin de rol van je omgeving en de maatschappij waarin je leeft uitgebreid aan bod komen. Misschien is het namelijk niet jouw schuld. Kom erachter met onze boeken.
Gabor Maté schrijft uitgebreid over verslaving en de wijze waarop onze samenleving ons ziek maakt. Marjan van Druenen bespreekt De mythe van normaal, waarin Maté de onderliggende oorzaken van ziekte onderzoekt.
