Al 100 jaar de grootste spirituele uitgeverij van Nederland
Laatste update door Obe Alkema op 2 juni 2023
In zijn heldere en invoelende boek 'Breuklijnen in de familie' maakt Karl Pillemer de impact van vervreemding duidelijk en laat hij de kracht van verzoening zien.
In geen enkele familie is het altijd pais en vree. Integendeel: in elke familie komen wel breuklijnen voor. Familieleden die niet met elkaar door één deur kunnen, altijd met elkaar ruziemaken of zelfs niet meer bij elkaar over de vloer komen. De impact hiervan is groot, zo laat Karl Pillemer zien in Breuklijnen in de familie.
Op een heldere en invoelende manier maakt hij een groot taboe bespreekbaar: vervreemding in de familie. Dat raakt de levens van miljoenen mensen en veroorzaakt diep lijden, zo laat hij zien aan de hand van talloze ervaringsverhalen. Ouders die niets meer horen van hun kinderen, verbroken banden tussen broers of zussen of kinderen die zich genoodzaakt zien om het contact te verbreken omdat ze de aanhoudende (onderhuidse) spanningen niet meer aankunnen.
Deze mensen introduceerden hem in een wereld van ellende die hij zich nauwelijks kon voorstellen, schrijft Pillemer. Zowel contactverlies als het ongewild aanhouden van contact heeft verreikende consequenties, zo lieten ze zien. Maar ze waren niet in staat uit hun situatie te komen. Oplossingen hadden ze niet.
Breuklijnen in de familie valt uiteen in twee delen: in het eerste deel behandelt hij de vervreemding, haar oorzaken en impact, terwijl in het tweede deel de verzoening centraal staat.
Pillemer schetst een ‘landschap van vervreemding’: de hele maatschappij is doortrokken van familieconflicten. Je bent niet de enige, zo maakt hij duidelijk. Doordat hij zo veel mensen in zijn praktijk gesproken heeft, is hij in staat om uit te zoomen van het persoonlijke leed dat zijn cliënten ervaren en de patronen en mechanieken van vervreemding te identificeren. In Breuklijnen in de familie onderscheidt hij zes routes naar een breuk.
De basis voor vervreemding kan vroeg in iemands leven gelegd zijn door ontwrichting en problemen tijdens de jeugd in het gezin van herkomst. Een geschiedenis waarin autoritaire ouders, emotionele of lichamelijke mishandeling en verwaarlozing, favoritisme of strijd tussen broers en zussen een grote rol spelen, kan decennialang gevolgen hebben.
De langetermijneffecten van een scheiding op volwassen kinderen vormen een veelvoorkomend scenario voor vervreemding. Contactverlies met één ouder en vijandschap tussen de voormalige partners kunnen de ouder-kindbanden uithollen.
Relaties met de schoonfamilie is in veel gezinnen een bron van spanning. Dit kan tot een breekpunt leiden als de strijd tussen het gezin van herkomst en het eigen gezin ondraaglijk wordt.
Geld is misschien niet de wortel van alle kwaad, maar zeker de oorzaak van een verbluffend aantal vervreemdingen. Conflicten over testamenten en erfenissen blijken een belangrijke bron van familiebreuken.
Familierelaties zijn gebaseerd op verwachtingen. We verwachten dat onze ouders, kinderen, broers en zussen en andere familieleden er zijn in tijden van crises en dat ze een betekenisvolle rol spelen in familiegebeurtenissen zoals huwelijken en begrafenissen. Als onze familieleden de criteria van wat wij gepast gedrag vinden met voeten treden, kan er vervreemding optreden.
Als de kernwaarden die iemand heeft door een familielid worden afgekeurd, kan dat tot onverbloemde afwijzing leiden. Vervreemdingen kunnen het resultaat zijn van conflicten over bijvoorbeeld homoseksuele relaties, religieuze opvattingen of alternatieve leefstijlen.
Aan het eind van dit hoofdstuk stelt Pillemer je een aantal vragen, zodat jij jouw geschiedenis van vervreemding kunt onderzoeken. Hoe begon ze, wat gebeurde er toen, wat is de actuele stand van zaken?
Dan beweegt Pillemer van oorzaak naar effect: wat doet vervreemding eigenlijk met jou? Op basis van al zijn data en gesprekken komt hij tot vier factoren die van invloed zijn, in zijn woorden ‘de vier dreigingen van vervreemding’.
Er is één kernprincipe dat aan alle vier deze dreigingen ten grondslag ligt. De menselijke natuur zit zo in elkaar dat ons geluk afhangt van betrouwbare, veilige en voorspelbare sociale relaties. Als die ontbreken voelen we ons verloren.
Mensen beschrijven vervreemding als een vorm van chronische stress die nooit weggaat. Het holt je weerstand voor andere levensproblemen uit, tast je dagelijkse stemming aan en schaadt je fysieke gezondheid. Voor veel mensen ziet het leven er zo uit als gevolg van een familiebreuk.
Als kinderen bang of gestrest zijn zoeken ze een hechtingsfiguur, meestal een ouder. Ze vinden in die persoon een gevoel van zekerheid en een veilige haven, waar ze naartoe kunnen als ze angstig zijn. We hechten ons aan anderen, maar als deze banden breken, kan dat een heftige emotionele reactie tot gevolg hebben. Iemand verliezen, in dit geval door vervreemding, activeert wat psychologen het ‘hechtingssysteem’ noemen. De afwezigheid van deze persoon maakt verdriet los.
Afwijzing is extreem stressvol omdat mensen een fundamentele drang hebben om sociaal geaccepteerd te worden en erbij te horen. Afwijzing bedreigt ons zelfbeeld. Het maakt dat we ons waardeloos voelen en vermindert onze eigenwaarde. Als persoonlijke banden opzettelijk en actief gebruuskeerd worden voelt dat anders dan andere vormen van verlies, omdat de doelbewuste acties van iemand anders vernedering en onzekerheid veroorzaken. Bij vervreemding verdwijnt de ander niet uit zicht; hij of zij blijft in potentie beschikbaar, maar is moedwillig onbereikbaar.
Als wij mensen één ding graag willen is dat zekerheid. Een onzekere toestand met een open einde proberen we te vermijden. Soms hebben we liever een pijnlijke maar duidelijke uitkomst dan lange tijd te moeten leven met onzekerheid. Maar voor de meeste mensen zorgt vervreemding voor een langdurige toestand van ambiguïteit. De stress van ambiguïteit en het ontbreken van afsluiting is nog erger bij vervreemdingen waar het contact met een familielid met tussenpozen wordt verbroken en hersteld.
Hoe complex en hachelijk vervreemding is, wordt duidelijk uit Pillemers analyse in Breuklijnen in de familie. Niet alleen op basis van bovenstaande dreigingen, maar vooral wanneer ze samengaan. Voor mensen aan het ontvangende einde van vervreemding is dubbelzinnig verlies vermengd met de andere dreigingen.
Daardoor wordt het stresserende effect chronisch en bestaat er een reëel risico op herhaling van de afwijzing. De onzekerheid van vervreemding en het ontbreken van een afsluiting vloeien samen met heftige emoties en zo blijft de stress bestaan.
En wat te denken van nevenschade? Vervreemding heeft ook invloed op omstanders, bijvoorbeeld andere familieleden die (tegen wil en dank) betrokken raken bij een conflict. Collateral damage, noemt Pillemer het. Zij hebben deel noch part aan de breuk, maar ervaren er wél hinder van.
Een van de naarste aspecten van een vervreemdingssituatie bij een dierbare is de ervaring dat je er midden tussen zit. De onschuldige omstander wordt een tussenpersoon, scheidsrechter en ambivalent advocaat voor de strijdende partijen.
Het is ook heel stressvol om andermans lijden, zeker binnen de familie, aan te zien. Hoe dichter we bij iemand staan, hoe meer we emotioneel met hem of haar samensmelten.
Na zijn grondige verkenning van het landschap van vervreemding en de oorzaken en pijnlijke effecten van familiebreuken boort Pillemer een reservoir van wijsheid en praktische informatie aan over het hoe, waarom en wanneer van verzoening.
Waarom is verzoening nodig? Er zijn genoeg altruïstische redenen om je in te zetten voor verzoening. We hebben het landschap van vervreemding verkend en ons ondergedompeld in de oorzaken en pijnlijke effecten van familiebreuken. We hebben de intense pijn gezien van familieleden die geen contact meer hebben. Er lopen maar weinig mensen rond die een ander opzettelijk willen laten lijden wanneer ze dat met een beetje inspanning kunnen voorkomen.
Maar, zo schrijft Pillemer, er is nog een sterkere reden om een relatie een nieuwe kans te geven: omdat het goed is voor jezelf. De stress neemt af, wanneer je de kwestie afhecht. Je ervaart minder onzekerheid. In een van de ervaringsverhalen bleek verzoening nors ongemak en schuldgevoelens over de vervreemding te verpulveren. Vrede in je hart, met andere woorden.
Je voorkomt spijt. Je keert terug naar de familie, ondanks alles een belangrijke aanwezigheid in je leven. Je krijgt (weer) toegang tot hulpbronnen en kunt weer samen tijd spenderen. Dat zijn volgens Pillemer de vier winstpunten van verzoening.
De rest van Breuklijnen in de familie bestaat uit een uitgebreid stappenplan om je te verzoenen. Na een contemplatiefase – de omstandigheden zijn veranderd, je maakt nieuwe plannen of je krijgt een teken – is het tijd om de sprong in het diepe te wagen. Het verzoeningsproces kan langzaam en lastig verlopen, maar je moet op jezelf vertrouwen. Dat kun je doen met behulp van de tools die Pillemer aanreikt.
Ellende komt in de beste families voor: ‘Breuklijnen in de familie’ van dr. Karl Pillemer is het begin van herstel
Bestel nu jouw exemplaar voor € 25,00 met gratis verzending.
