Al 100 jaar de grootste spirituele uitgeverij van Nederland
Laatste update door Team AnkhHermes op 20 mei 2025
Els Smits van De Blanke Pit las 'Licht op sterven' van Ineke Visser. In dit artikel lees je haar recensie over het boek.
In 2013 werd het boek In het licht van sterven – Ervaringen op de grens van leven en dood van Ineke Visser (onder de naam Koedam) gepubliceerd. Een mooi, waardevol, indrukwekkend boek, waarin hospicemedewerkers verslag doen van levenseinde-ervaringen van stervenden. Ineke tekende die ervaringen op in het kader van onderzoek naar sterfbedverschijnselen door de Engelse neuropsychiater Peter Fenwick.
Voortschrijdende inzichten in de jaren erna hebben geleid tot een geheel herziene versie van het boek: Licht op sterven – Inzichten en ervaringen vanuit een verruimd bewustzijn. In dit nieuwe boek worden de in 2013 opgetekende ervaringen in een nieuw, verder verfijnd en uitgediept theoretisch kader gezet.
In Nederland heerst, mede door de manier waarop sterven in de media in de aandacht komt, een beperkt en vaak onjuist beeld van wat sterven inhoudt. Er is in onze maatschappij, waarbij de eigen regie houden een heel belangrijke kernwaarde is geworden, een groeiende belangstelling ontstaan voor een zelfgekozen levenseinde. Het vooruitzicht van ondraaglijk en uitzichtloos lijden, van het perspectief van decorumverlies of handelingsonbekwaamheid boezemt angst in. Veel mensen zijn daarom van mening dat ingrijpen als zij op hun sterfbed liggen gewenst en zelfs noodzakelijk is. Jaarlijks wordt er een groter beroep gedaan op euthanasie, palliatieve sedatie lijkt steeds meer de norm te worden en er zijn ook steeds meer mensen die ervoor kiezen om bewust te stoppen met eten en drinken. Hoewel dit te allen tijde eigen keuzes zijn, is het jammer als zo’n keuze gebaseerd is op gebrek aan kennis en angst. Mogelijk zou een vollediger beeld van wat er gebeurt tijdens het sterfbed tot andere keuzes kunnen leiden. Dat is wat Ineke met haar boek wil bewerkstelligen, meer bekendheid voor wat het natuurlijke stervensproces inhoudt en hoe dat verloopt. Want, zoals ze uit jarenlange ervaring geleerd heeft, geeft het natuurlijke sterfbed de stervende de mogelijkheid om te helen, om levenservaringen te integreren en om te transformeren. Een wonderlijk proces, waarin angst voor het sterven plaatsmaakt voor vertrouwen en strijd voor vrede, rust en overgave. Dat beter leren begrijpen via de waardevolle aangedragen kennis in het boek, kan ertoe bijdragen dat we meer open gaan staan voor het stervensproces, zonder daar al bij voorbaat op in te willen grijpen.
Als we het over levenseinde-ervaringen hebben, dan onderscheidt Peter Fenwick daarin twee categorieën, de transpersoonlijke en de ultieme betekenisvolle.
Transpersoonlijke levenseinde-ervaringen lijken de naderende dood aan te kondigen en worden tegelijkertijd als geruststellend ervaren. Voorbeelden van dit soort ervaringen zijn visioenen, tussen twee realiteiten bewegen, coïncidenties of toevalligheden, ongewone of transcendente fenomenen op het moment van de dood (verandering van de temperatuur in de kamer, klokken die stilstaan en een subtiele gewaarwording van damp of vormen rondom het lichaam, vreemd gedrag van katten honden en vogels). Ultieme betekenisvolle levenseinde-ervaringen lijken zich voor te doen om degene die gaat sterven aan te sporen om onafgemaakte zaken af te ronden voordat hij of zij sterft (verzoening met familieleden, onverwacht heldere momenten zodat afscheid genomen kan worden, de kracht om te wachten op de komst of het vertrek van betekenisvolle anderen, indringende dromen die kunnen helpen om in het reine te komen met hetgeen in het leven is gebeurd).
Voor de naasten kunnen dit soort specifieke aanwijzingen subtiele signalen zijn dat de dood binnen afzienbare tijd te verwachten is. Wat voor hen ook heel betekenisvol kan zijn, zijn postmortale ervaringen. Daarom is er in dit boek ook wat ruimte gemaakt voor communicatie na de dood.
In de wereld van de palliatieve zorg heerst over het algemeen een materialistisch wereldbeeld, waaruit het vierdomeinenmodel is ontstaan. Dat model heeft betrekking op de domeinen waarop zorg zou moeten worden verleend aan ongeneeslijk zieke mensen. Dan gaat het om aandacht voor lichamelijke klachten en voor psychische, sociale en zingevingsvraagstukken. Voor Ineke schiet echter de spirituele zorg in het palliatieve zorgmodel tekort, omdat zorg in de laatste fase gedefinieerd wordt in termen van wat we kunnen plannen en organiseren. Het is gericht op zelfbeschikking van het individu; een ego-gecentreerde benadering.
Als tegenhanger ontwikkelde Ineke de zevenlagenbenadering, een model dat past bij een postmaterialistisch, holistisch mensbeeld en uitgaat van wie we in essentie zijn.
De basis van het model is geïnspireerd op de vierkwadrantentheorie van Elisabeth Kübler-Ross. Zij ging uit van de vier ontwikkelingsfasen van de mens: fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel. Het zevenlagenmodel voegt daaraan toe dat we ook relationele en goddelijke wezens zijn en dat we in essentie bewustzijn zijn. Het is een model, niet dé waarheid. Een model dat bedoeld is als een uitnodiging om bewustzijn te brengen in wie of wat je als mens bent. Een mens met zeven intrinsiek verbonden lagen, die allemaal meedoen in het stervensproces als het zover is. En bij iedere stervende op een unieke manier.
Want we zijn niet alleen een fysiek lichaam, we hebben ook emoties, overtuigingen en spirituele verlangens, zoals naar zingeving, verbondenheid, perspectief of verzoening. We zijn relationele wezens; de mate waarin je je leven als zinvol ervaart wordt vooral gevormd door de relaties die je hebt.
Je zult je misschien afvragen wat het onderscheid is tussen de spirituele en de goddelijke laag. Het goddelijke, de goddelijke dimensie, verwijst naar dát wat je levend maakt, dat wat je bezielt. De goddelijke intelligentie gekoppeld aan deze dimensie, bergt het vermogen in zich een verticale verbinding aan te gaan. Een verbinding die je wereldse relaties overstijgt. Een verticale as die de brug tussen hemel en aarde symboliseert. Een as die je, energetisch gezien, verbindt met je voorouders en met de toekomstige generaties.
Het ‘ik’-bewustzijn tot slot is het bewustzijn waarmee je jezelf als het ware van een afstand kan beschouwen. Het kan onderscheid maken tussen de verschillende lagen, het schept er een zekere afstand of ruimte tussen. Alles waar je je in het leven mee identificeert – je rollen, eigenschappen, gevoelens, gedachten, relaties, inclusief je fysieke lichaam – verdwijnt wanneer je sterft. Al die lagen lossen op of doven uit naarmate het sterfbed vordert. Met de in dit boek aangereikte kennis lukt het waarschijnlijk beter om de signalen uit de verschillende lagen te herkennen. Dat wat uiteindelijk óverblijft, is onze essentie, ons bewustzijn. Dat blijft, ook na de dood, bestaan. En daar vangen stervenden tijdens hun levenseinde-ervaringen met grote regelmaat een glimp van op. Dat maakt dat de angst om te sterven plaats kan maken voor overgave en vertrouwen.
Alles wat zich voordoet tijdens een sterfbed is betekenisvol, zo laat Ineke in het boek zien. Zeker niet altijd makkelijk, maar uiteindelijk heelt en transformeert het de stervende. Hiervan kennis hebben kan ons mensen helpen om na te denken over ons eigen sterfbed en dat van een naaste. En kan helpen om weloverwogen persoonlijke keuzes te maken die niet gebaseerd zijn op angst, maar op inzicht en vertrouwen.
‘Licht op sterven’ van Ineke Visser is een betekenisvol boek dat dieper ingaat op het proces van sterven en de verruiming van bewustzijn in de overgang naar de dood.
Bestel nu jouw exemplaar voor € 23,50 met gratis verzending.
