Laatste update door Marjan van Druenen op 25 juli 2024
Iets wat we onderdrukken of verbergen voor anderen én voor onszelf, blijft aanwezig in de schaduw. Lees alles over deze donkere kant in jezelf, waar komt het vandaan en wat kun je doen om deze schaduw te integreren?
Carl Gustav Jung introduceerde het begrip ‘schaduw’ in de (analytische) psychologie. Schaduwwerk is dus een Jungiaans concept en stelt ons in staat diep in ons wezen af te dalen om verborgen pijn te ontdekken.
“Door dergelijke diepten te onderzoeken krijgen we onze ziel terug en komen we authentiek samen met ons unieke wezen.”
Wanneer we elk deel van onszelf accepteren, inclusief de donkere, weggestopte delen, doen we aan zelfverwerkelijking, worden we authentieker en ontwikkelen we emotionele intelligentie. Kortom: we worden volledig mens! Mary Mueller Shutan, een Amerikaans spiritueel healer, heeft een brede spirituele oriëntatie en een master in Chinese geneeswijzen (acupunctuur en kruiden geneeswijze). Zij schreef deze Gids voor schaduwwerk, wat een zeer toegankelijk en praktisch boek blijkt.
Schaduwwerk doen vraagt enorm veel moed en een flinke dosis eerlijkheid naar jezelf toe. Schaduw bestaat uit delen die we niet over onszelf weten, delen die we afgewezen, ontkend of verdrongen hebben. Het is de som van alles van onze persoonlijkheid wat we niet hebben geïntegreerd in ons zelfbeeld. We zien ze als ongewenst.
“Totdat je het onbewuste bewust maakt zal het je leven bepalen en zul je het je lot noemen” (Jung)
Wanneer we iets tot schaduw maken, gaat dat vroeg of laat ons leven beheersen. We reageren onbewust en voelen ons machteloos tegenover onze emotionele reacties. Doordat we ze weggestopt hebben, stapelen ze zich op in ons lichaam en gaan ons beheersen. Deze reacties zijn een eerste uitnodiging tot het doen van schaduwwerk.
“Alleen door de donkere kant van onze persoonlijkheid te kennen, kunnen we het licht vinden”
We zijn het product van onze opvoeding, de maatschappij, de scholen die we bezocht hebben en de omgeving waarin we leven. We kennen maar een klein deel van onze mogelijkheden als mens. Zo kunnen er ook talenten in onze schaduw verborgen zitten. Denk aan het voorbeeld van een vader die arts is en vindt dat zijn zoon of dochter ook in die richting moet worden geschoold. Wat gebeurt er als zijn kind muzikant of kunstenaar wil worden en daar geen ruimte voor krijgt? Het talent verdwijnt in de schaduw.
Eigenlijk zijn ego en schaduw geen vrienden van elkaar. Het ego is niet iets slechts, je hebt een ego nodig, want zonder ego kun je niet leven. Ego is het besturings- en filtersysteem van de geest. Het laat binnen wat bekend is en wijst af wat onbekend is.
Een gezonde ego-geest heeft kennis van het Zelf en heeft het vermogen zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Een statisch ego verdedigt zich tegen de ander of het onbekende. Grote ego’s zijn mensen die geloven dat de wereld om hen draait en denken dat hun meningen en inzichten er meer toe doen dan die van anderen. Het ego concept kun je vergelijken met een afweermechanisme, het weerhoud je ervan om negatieve gevoelens over jezelf te ervaren en beschermt je tegen alle informatie die tot verandering zou kunnen leiden. Alleen een gezonde ego-geest kan vriendschap sluiten met zijn schaduw.
Bedreigende, stressvolle of overweldigende informatie wordt door het ego afgewezen. We verdedigen ons daartegen met een verscheidenheid aan mechanismen, waaronder ‘ontkenning’ en ‘projectie’.
Wanneer we heftig, vol emotie of boosheid op anderen reageren, is dat het werk van onze schaduw. Dat wat we in onszelf hebben afgewezen zien we in anderen. Er kan dan een onprettige of ongewenste reactie ontstaan. We zijn aan het projecteren, een onbewust mechanisme waarbij we anderen veroordelen om kenmerken die we zelf ook hebben, maar vaak niet (h)erkennen. Als de schaduw geïntegreerd wordt en wij onze projecties terugnemen, ontwikkelen we een gezond ego. Ons eigenwaarde krijgt een boost. Projectie terugnemen is een belangrijk onderdeel van schaduwwerk.
‘Op deze manier creëert iedereen voor zichzelf een reeks min of meer denkbeeldige relaties die in wezen gebaseerd zijn op projectie.’ (Jung)
Een ander belangrijk onderdeel om te onderzoeken is het ontkennen van de realiteit. Als iets te veel gevaar voor ons zelfbeeld oplevert of als iets te moeilijk is om in ons bewustzijn toe te laten, ontkennen we de realiteit ervan en verdwijnt het in de schaduw. Ontkenning behoedt ons voor alle informatie die ons beeld van de werkelijkheid of ons zelfbeeld zou kunnen veranderen. Dit kan ook op collectief niveau gebeuren. We verwerpen wat we horen of lezen en vallen ook de bron aan. Negatieve reacties worden op een persoon of een situatie geprojecteerd, zodat we daar niet vanbinnen tegen hoeven te strijden. Neem je dan de verantwoordelijkheid voor je volwassen situatie of blijf je in een kinderlijke staat verkeren?
Cognitieve dissonantie is nauw verbonden met de hierboven omschreven ontkenning. We doen geen onderzoek en zetten geen vraagtekens bij onze overtuigingen, met als gevolg dat onze gedachten niet overeenkomen met wat er in werkelijkheid gebeurt. We zullen naar deze splitsing in onszelf moeten kijken om het conflict op te lossen en de werkelijkheid te zien. Zo zijn er heel wat kenmerken die ontstaan zijn doordat we geleerd hebben dat we niet onze waarheid uit mochten uitspreken. Liegen en manipuleren zijn daar voorbeelden van, maar ook het verplaatsen van bijvoorbeeld boosheid naar een vervanger. Denk aan het geïrriteerd reageren op je partner of huisdier na een vervelend conflict met je baas.
Dit is ook de reden dat iemand tegen een muur stompt. Hun negatieve gedachten en gevoelens worden verplaatst naar iets wat, of iemand die niet terug kan vechten. (Mary Mueller Shutan)
Voor alle afweermechanismen geldt dat wanneer we eenmaal de verantwoordelijkheid voor onszelf nemen, we veerkrachtiger worden en psychische volwassenheid ontwikkelen.
In het tweede deel word je uitgedaagd om daadwerkelijk te werken met je schaduw. De oefeningen die hiervoor gegeven worden, zijn verwerkt in de tekst en veelal subtiel, maar heel effectief. Het kost je weinig tijd of inspanning. Slechts oplettendheid en gewaarworden zijn nodig. Zo leer je projecties herkennen bij jezelf en bij anderen, onderzoek je jaloezie en afgewezen aspecten en maak je contact met jouw innerlijke kind. Als volwassene krijg je nu de kans om de bron van destructieve gedragspatronen te onderzoeken.
Wanneer je merkt dat je iemand niet leuk vindt of erger, een hekel hebt aan iemand, noem dan 3 eigenschappen van hem/haar die je wel leuk vindt. Wees oprecht en je zult zien dat wat je weerspiegeld ziet in de ander begint te veranderen.
In welke mate heb je emotionele intelligentie ontwikkeld? Kun je in elke situatie passend reageren of heb je geregeld onbeheerste reacties? Wanneer emoties ons gedrag bepalen, weet je dat je vanuit het onbewuste reageert en je emoties tot schaduw hebt gemaakt. Mueller Shutan geeft hulpmiddelen om emotionele intelligentie te ontwikkelen, zoals het stilstaan bij emoties en deze doorvoelen en het leren luisteren naar je lichaam met als doel emoties op een volledige en gezonde manier te gaan ervaren.
Maar er is nog veel meer werk aan de winkel. In het derde deel duiken we in de wereld van de archetypen (oerbeelden) om deze volledig tot uitdrukking te laten komen. In welke typen herken jij jezelf? Ze kunnen helpen bij het begrijpen van je impulsen en acties. Ook bekijken we familiepatronen en (oude) overtuigingen. Zijn deze denkbeelden van ons? Zijn ze eigenlijk wel juist? Het doel is dat we ons niet langer laten leiden door een verhaal, maar zelf bepalen welke richting ons leven opgaat.
Door het doen van schaduwwerk krijg je zelfinzicht waardoor de interactie tussen jou en de omgeving prettig verloopt. Opmerken en bewustwording zijn belangrijke aspecten die je laten zie dat je, zonder het te beseffen, jouw rol steeds aan het herhalen bent. Hetzelfde gesprek, hetzelfde conflict, deze herhalende patronen leer je opmerken en doorbreken. Opmerken is helen. Zo simpel kan het zijn.
‘Als onze maatschappij niet in balans is, als onze maatschappij ziekelijk is, als mensen steeds meer verscheurd raken en het contact met de realiteit verliezen, dragen we dat ook in onszelf mee.’
Elk conflict of probleem dat zich afspeelt op collectief niveau, zit ook in onszelf. Door individueel schaduwwerk te doen bewijzen we de wereld een grote dienst. Waar we op reageren wordt gezien als een macrokosmos van wat er binnen in ons gebeurt. Bij heftige reactie op een wereldgebeurtenis kun je jezelf afvragen: ‘Is dit van mij?’ of: ‘Wat in mij heeft heling nodig?’
Het is een hele uitdaging om de donkerste delen van onze natuur onder ogen te komen. Door de tijd te nemen voor deze Gids voor schaduwwerk geef je jezelf een prachtig cadeau, namelijk een grote sprong voorwaarts in jouw persoonlijke ontwikkeling. Eerdere schaduwwerk-werken gingen Mueller Shutan voor. Door de compleetheid en toegankelijkheid is dit exemplaar onmisbaar. Mooie bijkomstigheid is dat het een prachtige introductie in de psychologie van Jung is.