Het Gaslighteffect: emotionele manipulatie herkennen

Laatste update door Marjan van Druenen op 31 januari 2022

Wat is het gaslighteffect en welke soorten gaslighters zijn er? Dat vertelt Dr. Robin Stern in haar boek 'Het gaslighteffect'.

De Oscarwinnende film Gaslight (1944) met Ingrid Bergman en Charles Boyer stond model voor het begrip gaslighting dat Robin Stern ruim 10 jaar geleden introduceerde. In deze film worden Paula en Gregory stapelverliefd op elkaar en stappen in het huwelijksbootje. Hij begint met psychologische marteling, eerst subtiel maar later steeds heftiger. Zij vertrouwt niet meer op haar geheugen en kijk op de dingen en op den duur begint ze te geloven dat ze haar verstand heeft verloren. Gregory probeert haar bewust gek te maken. In deze setting is de gaslighter een man en de gaslightee een vrouw. Stern heeft ervoor gekozen om in Het Gaslighteffect de man de gaslighter te laten zijn en de vrouw de gaslightee, hoewel het ook andersom voorkomt. 

Een manipulatietechniek

Al snel na publicatie van Het Gaslighteffect werd Dr. Robin Stern adviseur bij Facebook waar ze tieners en volwassenen benaderde met als doel een onlineprotocol te ontwerpen voor het rapporteren en oplossen van pestgedrag. Gaslighten heeft veel raakvlakken met pesten, denk aan het verspreiden van geruchten tot aan heuse bedreigingen. Het woord wordt tegenwoordig te pas en te onpas gebruikt, maar wat is gaslighten nu precies? In feite is het een subtiele manipulatietechniek om de ander te laten twijfelen aan zichzelf en de realiteit. Narcisten maken gebruik van deze tactiek. Gebeurtenissen worden glashard en zeer volhardend ontkend en gesprekken achteraf verdraaid. Een vorm van emotionele mishandeling waarbij de gaslighter altijd gelijk wil krijgen om zijn zelfbeeld hoog te houden.

Een sluipende ziekte

De manipulatie ontstaat niet altijd meteen, het kan een sluipmoordenaar zijn en soms jaren duren. Dat het verwoestende gevolgen heeft is evident. Hij weet feilloos wat jouw diepste angsten zijn en maakt daar misbruik van. Jij hebt de diepe wens om begrepen, gezien en geliefd te worden. Als iemand die we vertrouwen, respecteren en van wie we houden iets met volle overtuiging beweert, dan is het moeilijk om hem niet te vertrouwen. Hij profiteert van je kwetsbaarheid en laat je steeds meer aan jezelf twijfelen. Stern geeft een handig overzicht mee van de twintig kenmerkende signalen, waaronder het alarmerende: je weet dat er iets niet klopt, maar je kunt er de vinger niet op leggen.

It takes two to tango

De gaslighter oefent macht uit op de ander, zodat hij zich beter voelt en controle houdt over zijn wereld. Maar om dat te bereiken zijn er altijd twee mensen nodig. Een (gaslight)tango dans je per slot van rekening altijd met z’n tweeën! Door het beantwoorden van de multiplechoicevragen weet je of er in jouw relatie sprake is van een gaslighttango. Het gedrag van de gaslighter kun je niet veranderen, wel je eigen gedrag. De oplossing lijkt verrassend eenvoudig: je doet er gewoon niet meer aan mee. Uiteraard is veranderen van gedrag nooit makkelijk. Om het plaatje compleet te maken wordt ook het aandeel van de gaslightee in het verhaal belicht. Deze laat haar beeld van de werkelijkheid bepalen door de gaslighter, omdat ze hem aanbidt en zijn goedkeuring blijft zoeken. Hij wil gelijk hebben en zij zoekt bevestiging. Als dit mechanisme voortdurend plaatsvindt, gaat de gaslightee steeds meer aan zichzelf twijfelen en wordt steeds afhankelijker van de gaslighter. Hij is immers goed op de hoogte van wat er gezegd is en hoe de dingen gebeurd zijn. Grappig is de vergelijking met een vierjarige over de vraag of de maan op de aarde kan vallen of dat snoep een goede groentevervanger is. Je weet dat jouw antwoord het juiste is, een vierjarige zal jou niet van gedachten laten veranderen. Een gaslighter lukt dat wel. 

Ongeloof, verdediging en depressie   

De gaslighttango heeft drie fases bezien vanuit de gaslightee: ongeloof, verdediging en depressie. In de eerste fase ben je nog redelijk overtuigd van je eigen waarnemingen. In de tweede fase probeer je geregeld om de goedkeuring van je gaslighter te krijgen. Je gaat steeds meer je best doen om het hem naar de zin te maken. En dan bereik je het punt waarop je jezelf volledig kwijtgeraakt bent. Er is geen vreugde meer. Je bent in fase drie beland. Stern neemt de drie soorten gaslighters mee door de drie fasen en geeft een goed beeld van het dagelijkse gaslighteffect in het leven van de personages. Hier verschijnen ook de ‘stewardessen’ ten tonele. Zij helpen je alert te blijven en je gevoel te doorzien. De term komt uit de luchtvaart: ‘Let altijd op de stewardessen, zij weten wanneer er gevaar dreigt.’ Middels voorbeelden van innerlijke dialogen en zinnen die je kunt gebruiken om een discussie te vermijden, word je geholpen om escalatie te voorkomen.

Drie soorten gaslighters

De drie soorten gaslighters: de betoverende, de aardig-kerel en de intimidator hebben ieder hun eigen profiel.

De betoverende

De betoverende verdraait de werkelijkheid en eist dat je meegaat in zijn vervormde kijk op de dingen. Dit werkt heel verwarrend. Vaak wisselt hij de betoverende momenten af met perioden van romantiek en liefdevolle genegenheid. De verwarring is nu compleet.

De aardig-kerel

De aardige-kerel-gaslighter is het type waarbij je niet precies kunt aangeven wat er niet klopt. Hij komt heel innemend over om te bewijzen dat hij zo’n enorm geliefde man is. Dat geeft jou een eenzaam gevoel, ook al weet je niet waarom. Jouw omgeving snapt vaak niet wat er aan de hand is: hoe kun je iemand die zo attent is, zulke mooie cadeaus geeft, afwijzen? Dus ben je steeds weer op zoek naar zijn bevestiging.

De intimidator

De intimidator die pest je en geeft je schuldgevoelens en houdt dingen achter. Dit type kan enorm te keer gaan, toont kleinerend gedrag, doet aan buitensluiten en soms zelfs aan intimidatie. Stern schetst hoe deze relaties eruitzien met voorbeelden van gesprekken en ruzies. We leren een aantal mensen kennen die gedurende het boek hun verhaal doen. Deze situaties spelen zich af in de relationele, zakelijke en familiaire sfeer. De opbouw is zorgvuldig en chronologisch waardoor je een goede kijk op de diverse fases krijgt die de gaslightee bewandelt en daardoor de diverse gaslighters met hun gedrag leert (her)kennen.

Dr. Robin Stern, auteur van Het gaslighteffect

Verander de regels van het spel

Er is een antwoord op het probleem. Je moet alleen de intentie hebben om alles op te durven geven. Dat betekent overigens niet dat de relatie geen stand zal houden, want die mogelijkheid is er nog steeds. Door het stappenplan te volgen, dat verrassend eenvoudig lijkt, kun je het gas uitdraaien. Daar krijg je vijf manieren voor. Daarnaast worden er in overzichtelijke grijze kaders veel bruikbare tips gegeven, bijvoorbeeld hoe je vastberaden blijft. Stern stelt je de juiste vragen en helpt je door visualisatie verder. Ze reikt je methoden aan waarmee je jouw grenzen kunt aangeven en je zelfrespect kunt herwinnen. Dat neemt niet weg dat je soms ook professionele hulp zal moeten inroepen. Achterin vind je een overzicht van hulporganisaties.

Het Gaslighteffect: Hand- en werkboek tegelijk

Door de enorme hoeveelheid informatie, de praktische oefeningen en praktijkvoorbeelden over deze verborgen vorm van narcisme, is Het Gaslighteffect een handboek en tegelijkertijd een werkboek geworden. Het leert je om weer in je eigen kracht te gaan staan, maakt je alert op het verschijnsel gaslighten in jouw omgeving en wat vooral heel belangrijk is: het is een bevestiging dat je niet gek bent! Lees het boek als een vorm van therapie wanneer je te maken hebt met narcistisch misbruik of lees het om te voorkomen dat je er mee te maken krijgt. Linksom of rechtsom lees dit standaard werk zodat je voorbereid bent en een gaslightvrij leven kunt leiden.

Marjan van Druenen, november 2021 

Wil je meer lezen over narcisme? Bekijk dan onze boekentips die je kunnen helpen bij het helen van narcistisch misbruik.


Het gaslighteffect

Het gaslighteffect

Gaslighting is een vorm van mentale mishandeling die heel moeilijk te herkennen is. In dit baanbrekende boek laat Robin Stern zien hoe het werkt, hoe je het herkent en hoe je ervan los kunt komen.

Bestel nu jouw exemplaar voor € 25,00 met gratis verzending.

Bestellen

Marjan van Druenen

Ik luister naar de naam Marjan, ben geboren en getogen in regio nultien. Mijn spirituele reis begon toen ik zestien was en het universum bestudeerde. Ik ging op zoek naar antwoorden. Ik bezocht de bibliotheek wekelijks en kwam met stapels boeken thuis, die ik ook nog eens ging lezen. Overigens waren het vaak veel te moeilijke boeken, maar ik worstelde mezelf erdoorheen. Altijd nieuwsgierig gebleven ben ik blijven studeren naast mijn werk. Astrologie, intuïtieve ontwikkeling, tarot, Jungiaanse psychologie, aura-en chakra reading en nog veel meer. Niet zomaar een cursus, maar veelal een beroepsopleiding. Non-dualiteit is waar ik nu veel over lees en probeer toe te passen in mijn leven. Met veel plezier schrijf ik boekrecensies en besprekingen. Liefs, Marjan

Lees ook

Wanneer ben je een nieuwetijdskind volgens Hans Stolp?
  •  *
  •  *
  •  *
  •  *