Het gepeste brein

Het is een mooi vormgegeven boek. Een aansprekende voorkant met de overwegend diepblauwe kleur, wat betrouwbaarheid uitstraalt. En dat wil je als auteur zeker met een onderwerp als het brein en de neurowetenschap.

De rode draad in dit boek is de neuroplasticiteit van onze hersenen. Kort gezegd is dit het vermogen van het brein om te veranderen, zich aan te passen, te herstellen, te groeien, nieuwe neurale netwerken aan te leggen, tot aan onze dood. De verheugende boodschap is dat je je brein dus altijd kan trainen om zo gezond mogelijk te worden en te blijven!

Ze is vol van het werk van neurowetenschapper Michael Merzenich. Ook haalt ze regelmatig het werk van Bessel van der Kolk aan, de traumaspecialist van Nederlandse komaf.

Fraser heeft het over het pestparadigma en vertelt over haar eigen zoon die langdurig gepest werd door de basketbalcoach van zijn sportteam. Ook andere leerlingen waren slachtoffer en ander coaches deden mee met het idee dat als je leerlingen ‘breekt’ ze uiteindelijk betere (sport)prestaties leveren.

Ze voert veelvuldig bewijs aan van het tegendeel. Pesten, mishandeling, misbruikt maakt geen sterker mens van je maar traumatiseert je, beschadigt je hersenen en maakt dat je in de overlevingsmodus blijft staan, met alle negatieve gevolgen van dien.

De bekende opmerking ‘woorden doen geen pijn’ is dus grote onzin en pertinent niet waar. Woorden kunnen sowieso emotioneel wel degelijk pijn doen maar dus ook letterlijk lichten er gebieden in je hersenen op die ook oplichten als je lichamelijke pijn ervaart!

Ze vertelt ook over haar eigen ervaring als tiener, een akelig verhaal over hoe zij en andere meisjes door drie docenten gepest en (seksueel) misbruikt werden. Dit werd uiteindelijk een hele zaak maar tot haar afschuw merkte ze steeds weer op dat er de neiging is om daders te beschermen (hun reputatie) en slachtoffers opnieuw slachtoffers te maken door de schuld bij hen te leggen! Ook wel bekend als ‘victim blaming.’

Haar felheid over dit onderwerp spreekt duidelijk door in dit boek. Dit raakt haar.

Ze wil toe naar een neuroparadigma waarin de kennis over de neuroplasticiteit van onze hersenen ons allen bekend is en ook de wetenschap geeft (en dus hoop biedt) dat je brein kan herstellen, genezen, groeien en gezond worden!

Er zijn hoofdstukken over mindfulness en bewegen en hoe te werk gaan om je brein-geest-lichaam holistisch te laten samenwerken. Zodat we van gefragmenteerd te zijn weer een geheel kunnen worden en je je potentieel tot wasdom kan laten komen, ook door zelfcompassie en empathie.

Het leest niet per se heel makkelijk, ze doet weinig moeite om de toch wel wat lastige en niet eenvoudige materie, en woordgebruik, eenvoudig uit te leggen. Dus al wat kennis en gevoel met het onderwerp is wel handig.

Het is een hoopvol boek en motiveert om aan de slag te gaan met de gezondheid van je hersenen en lichaam.

In het boek neemt Jennifer Fraser je mee in haar eigen ervaring met het gepeste brein bij haar zoon en legt ze uit wat de gevolgen daarvan waren bij haar zoon. De rode draad in het boek is dat het gaat om de schade die pesten, misbruik en verwaarlozing veroorzaakt in de hersenen en dit vaak problemen geeft op volwassen leeftijd. Echter is er wel hoop: het brein is plastisch, wat betekent dat je brein er wel van kan genezen en kan herstellen.

Ik ben zelf vroeger gepest op de basisschool en heb zelf ook te maken gehad met verwaarlozing op emotioneel vlak. Toen had ik al ADD, alleen werd dit toen nog niet gezien. Bij mij zorgt deze combinatie ervoor dat ik dus ben omgevallen met een burn-out in 2021, een diagnose heb gekregen én inzicht heb gekregen in wat het pesten o.a. met mijn brein heeft gedaan. Mijn amygdala (angstcentrum) is daardoor ontregeld geraakt, wat bij mij zorgt voor een snellere paniekreactie en (chronische) stress. Doordat ik dit kan inzien, met behulp van dit boek, kan ik ermee aan de slag bij therapie en geeft het ook meteen een stukje heling omdat ik weet waar dingen vandaan komen.

Het inzicht wat pesten, misbruik en verwaarlozing (wat allemaal onder een gepest brein valt) is al zoveel waard! En geeft baan om te kiezen voor heling. Ik denk dat de littekens wel blijvend zijn, maar dat je zelf ervoor kan zorgen dat bepaald gedrag wat je erdoor hebt overgehouden draagbaar wordt en dat je weet waar iets vandaan komt.

Het boek vond ik niet altijd makkelijk te lezen, doordat het soms van een ervaring weer naar vakliteratuur gaat. Maar doordat er veel ervaringsverhalen instaan, krijg je wel een helder beeld wat er met de literatuur bedoeld wordt of hoe dat gekoppeld kan worden aan de literatuur.

Voor Ankh-Hermes mocht ik het boek Het gepeste brein van Jennifer Fraser recenseren. Mijn interesse voor dit onderwerp is groot als voormalig onderzoeker op dit onderwerp. Het blijft me boeien hoe groepen, en individuen daarbinnen, zich gedragen en hoe elke groep een eigen dynamiek heeft. Voor sommigen pakt dit goed uit, terwijl voor anderen de gevolgen groot en negatief kunnen zijn door bijvoorbeeld buitensluiting, of emotioneel, fysiek of materieel pesten. Toen ik het boek ontving was mijn eerste indruk dat het een pittig boek zou worden. Dit blijkt ook uit het voorwoord, het is gedegen wetenschappelijk onderbouwd en geen boek dat je vluchtig kunt lezen. Je moet er je aandacht bij houden en vooral de eerste helft van het boek heeft een zeer hoge informatiedichtheid. Ook de rest van het boek is pittig, het is geen ‘leuk’ boek om te lezen, maar confronterend. Des te meer omdat de auteur veel refereert aan haar eigen zoon, die op zijn school en in zijn basketbalteam werd mishandeld en de aanleiding heeft gevormd voor de auteur om haar onderzoek te beginnen en dit boek te schrijven. Doordat ze de ervaring van haar zoon deelt, en soms ook haar eigen emotie laat doorschemeren, voel je mee en wordt de materie hier en daar ook meer tastbaar. Wel heb je als lezer soms het gevoel dat deze casus leidend is in het boek en dat vooral inzichten en ervaringen die hierbij passen zijn beschreven.

Ondanks dat ik wetenschappelijke kennis over pesten heb, biedt dit boek juist een geheel andere invalshoek, meer vanuit het individu, en vanuit de neuropsychologische visie. Het boek schrijft over het pestparadigma, en focust op een steeds wederkerend patroon dat volgens de auteur plaatsvindt; één van langdurige mishandeling of misbruik, die na jarenlange stilte worden onthuld, gevolgd door excuses en beloftes om het beter te doen, waarna wordt overgegaan tot de orde van de dag. Het is dit patroon dat de auteur nader heeft onderzocht in het boek, ondersteund door diverse, veelal neuropsychologische wetenschap en met behulp van diverse voorbeelden, zowel persoonlijk als uit de media.

Ik hoopte meer inzicht te verkrijgen in het functioneren van het brein en wat pesten met je doet, en dat biedt dit boek zeker, hoewel het minder vaak gaat over pesten in de klas of op de werkvloer onder klasgenoten of collega’s, maar vaker over degenen die in een machtige(re) rol zitten, zoals de leraar versus de leerling. Elk hoofdstuk eindigt met een sub-hoofdstukje, in totaal zijn het 10 stappen; elk hoofdstuk gaat dieper in op een bepaald element van het pestparadigma, en elke ‘stap’ aan het einde van een hoofdstuk bespreekt hoe inzichten uit het hoofdstuk ook kunnen worden toegepast om aan herstel te werken. Het gehele boek kijkt naar de hersenen; neuroplasticiteit, het kritisch bekijken van de cultuur waarin je bent opgegroeid of leeft, hoe oefening helpt bij het afleren en aanleggen van nieuwe netwerken en hoe fysieke beweging kan bijdragen aan herstel van littekens en schade in het brein ten gevolge van mishandeling en dergelijke.

Ik heb andere dingen uit het boek gehaald dan ik wellicht van tevoren had verwacht, niet alleen omdat het dieper in ging op hersenen, maar ook omdat de focus breder ligt, op wat de auteur mishandeling en misbruik noemt. Het onderzoek waar ik zelf bekend mee ben hanteert de wetenschappelijke definitie van pesten als iemand (‘het slachtoffer’) doelbewust, herhaaldelijk en langdurig wordt blootgesteld aan negatieve handelingen door één of meerdere personen (‘pesters’) die machtiger zijn dan het slachtoffer. Dat is een iets andere benadering dan in dit boek, al is er ook veel overlap. Het boek is dan ook zeker een goede aanvulling voor lezers die geïnteresseerd zijn in het onderwerp pesten, mishandeling of misbruik en meer willen leren over wat de gevolgen kunnen zijn voor het slachtoffer, met name voor zijn of haar hersenen. Tevens bespreekt het hoe littekens uit het verleden door dezelfde inzichten ook een plek kunnen krijgen of kunnen worden geheeld. Dus ook voor lezers geïnteresseerd in hersenwetenschap is dit een zeer interessant boek.

Dit boek maakte mij nieuwsgierig, omdat het gaat over de effecten van pesten op het brein, maar ook de mogelijkheden van het brein om zich weer te herstellen. Het onderwerp ‘neuroplasticiteit’ (het vermogen van het brein om zich aan te passen en te vernieuwen) vind ik ontzettend interessant.

Het boek heeft zeker niet teleurgesteld en eigenlijk ben ik van mening dat dit boek een toegevoegde waarde is voor iedereen, maar zeker voor zorgverleners. De auteur, Jennifer Fraser, beschrijft heel duidelijk wat de effecten zijn van pesten, mishandeling en misbruik op de hersenen. Door haar kennis, de (persoonlijke) voorbeelden en de informatie van neurowetenschapper Michael Merzenich, is het overduidelijk dat er veel meer aandacht mag worden besteed aan het helen van de hersenen. Het is een veel groter en serieuzer probleem dan we ons realiseren. Tegelijkertijd wordt er ook heel duidelijk aangegeven dat door middel van onder andere de ‘brain training’ die is ontwikkelt door Michael Merzenich, de hersenen kunnen helen. Het is heel hoopvol voor mensen die gepest, mishandelt of misbruikt zijn.

Omdat dit onderwerp me dusdanig interesseert kon ik het boek ook bijna niet wegleggen. Uit alles blijkt de passie van Fraser voor dit onderwerp en haar inzet om een verandering teweeg te brengen. Ik kan me daar zeker in vinden. Hoewel er zeker tips en stappen worden beschreven die je kunt volgen om de hersenen te helen, had dit van mij nog iets concreter gemogen. Dit doet overigens niets af aan het boek, wat mij betreft.

Nogmaals, ik vind het echt een hoopgevend boek en een absolute aanrader.

Ik wilde dit boek meteen graag lezen toen ik de ondertitel las ‘Van levenslange littekens naar niet langer getekend’. Ik ben slachtoffer van pesten, ik heb een gepest brein. Dat betrof ook meteen mijn interesse om dit boek te willen lezen. Mijn pestkoppen hebben toen niet geweten hoeveel schade hun pesterijen zouden opleveren. Vandaag de dag staan we daar nog steeds niet bij stil en neemt het pesten erg toe in omvang.

Er wordt in het boek geschreven over het pestparadigma. Een vorm van mishandeling die in onze maatschappij normale vormen heeft gekregen. Een epidemie van mishandeling, verwaarlozing en trauma heeft deze tot epidemie van verwonde hersenen geleid.

De mensheid leeft standaard met een flinke dosis stress oftewel chronische stress. We hebben niet in de gaten hoe verwoestend stress is voor onze hersenen en ons fysieke lichaam. Die continue adrenaline veroorzaakt littekens in je bloedvaten die een hartaanval veroorzaken. Dat stress ons leven verwoest besefte ik niet heel erg.

Ik werd geraakt door bijvoorbeeld dat het rekenvermogen en taalverwerking aangetast wordt door de cortisol. Het verstoort daarmee het korte en het lange termijngeheugen. Het verstoort het vermogen om de informatie aan te passen, zich te concentreren en het leervermogen leidt eronder. Dit zou eigenlijk al bekend moeten zijn als kinderen naar school gaan.

Mishandeling is al van toepassing op de neiging van ouders om hun kinderen in een hokje te willen stoppen, om kinderen te laten labelen in plaats van op een empathische en holistische manier naar kinderen te kijken en ze te zien als wezens met gevoel, met een verleden, hoop en een potentieel. Een etiket op kinderen plakken brengt schade aan bij de kinderen.

Toen ik het boek las besefte ik hoe ziek onze wereld is en hoe we daar ook allemaal indirect een aandeel in hebben en tegelijkertijd ook een deel van de oplossing te zijn.

Maar ook het besef dat je als ouders een voorbeeld bent. Kinderen die pestgedrag vertonen hebben dit overgenomen van hun ouders, maar ouders willen dat niet toegeven. Ouders zijn het rolmodel voor kinderen. Op een directe of indirecte manier worden ze getraind om te pesten. Dat klinkt wat raar maar als je beseft hoeveel kinderen te maken hebben met emotionele mishandeling begrijp je het wel.

Ik heb eigenlijk vol verbazing het boek gelezen en adviseer eigenlijk mensen het te lezen, te lezen wat pesten is, wat het doet en wat de gevolgen zijn op lange termijn.