Al 100 jaar de grootste spirituele uitgeverij van Nederland
Laatste update door Team AnkhHermes op 16 maart 2023
‘Je ontdekt dat jij het gedoe niet was – het was de hele mikmak, het het. En jij bent het, en het is het, en alles is het, en het doet alle dingen die worden gedaan.’ Lees Alan Watts mooiste teksten nu in het Nederlands - een boekreview.
Bestel hier Weg van het denken of de recente vertaling van Gelukkiger dan je denkt.
‘Wat vind je als je echt nauwkeurig naar jezelf kijkt, wanneer je je drijfveren onderzoekt, wanneer je die echte jij achter alles probeert te ontdekken? Het is alsof je een ui pelt en naar een pit zoekt. Het is de ene laag na de andere, maar waar is de kern?’ (p. 75)
Het lezen van Weg van het denken – een verzameling van enkele van Alan Watts’ mooiste teksten – is als het pellen van zo’n ui. Bladzijde na bladzijde worden we dieper meegenomen in het mysterie van het leven, opgeschud, verwonderd, binnenste buiten gevouwen en uiteindelijk achtergelaten met niets om aan vast te houden.
Op sommige punten lijkt Watts even de illusie te geven dat er wél iets is om aan vast te grijpen. Aan zen, bijvoorbeeld, de school van het Mahayana-boeddhisme waar hij zichtbaar bewondering voor koesterde. Zo wijdt hij een heel hoofdstuk aan koans, raadselachtige vragen of anekdoten door de roshi toegewezen aan de zoeker, bedoeld om een echte, oprechte zoekactie aan te wakkeren. Een voorbeeld:
Wie was je voordat je vader en je moeder je verwekten?’ (p. 145)
Het effect van zo’n koan kan zijn dat de zoeker uiteindelijk, na vele inspanningen, ontdekt dat er niemand is die kán onderzoeken. De illusie om ‘van het spel te kunnen winnen’ wordt doorbroken, en er kan een plotseling inzicht in de natuur van het zijn ontstaan. Maar de lezer die nu alle hoop op zen heeft gevestigd, wordt al snel wakker geschud. Ook zen is slechts een spel dat we kunnen kiezen om te spelen:
‘Als het [ene] spel je begint te vervelen of je problemen en maagzweren bezorgt, zou je er dus over kunnen denken het spel op te geven en geïnteresseerd te raken in zoiets als zen. Maar dat is gewoon een symptoom dat je in een zekere richting groeit. Wanneer je het beu bent om een bepaald soort spel te spelen, stroom je net zo van nature in een andere richting als een boom die een nieuwe tak ontwikkelt. En hopelijk doe je dat los van het onderscheid tussen hoger en lager (…).’ (p. 137)
En hier raken we twee centrale punten in Watts’ gedachtegoed: het leven als spel en de illusie van gescheidenheid. Onze fundamentele denkbeelden, zo stelt hij, zijn gebaseerd op twee modellen. Het keramisch model, dat zijn oorsprong vindt in het boek van Genesis en uitgaat van een wereld gemaakt door de Schepper. In dat model zijn wij zondaars die nederig en respectvol dienen te zijn naar de Almachtige.
Later, toen het westerse denken evolueerde, ontstond het volautomatisch model, dat uitgaat van hypotheses en redenaties en waarin we de wereld onze wil opleggen als iets dat buiten ons bestaat. Beide modellen impliceren gescheidenheid tussen ‘ik’ en ‘de wereld’: wij bestaan als gevolg van het hele ontstaansproces.
Nee, zegt Watts. Wij zijn dat proces. ‘Jij en ik zijn op dezelfde manier één met het stoffelijk universum als een golf één is met de oceaan. De oceaan golft, het universum menst.’ (p. 23) Maar we zijn gehypnotiseerd waardoor we onszelf enkel zien als gescheiden wezens ‘in een zak van huid’.
Hij stelt liever het dramatisch model voor: de wereld als toneelstuk, als spel. In dat spel is er in werkelijkheid één Zelf – God, Brahman, geef het maar een naam – dat onveranderlijk is.
Dit Zelf speelt alle rollen van ieder afzonderlijk wezen in heel het universum. En bovenal speelt het verstoppertje met zichzelf. Het doet er alles aan om niet ontdekt te worden, om het individu zoveel mogelijk te laten geloven in de echtheid van zichzelf, van het geconstrueerde ego. Wat een grap!
Ontwaken is de aard van dit spel op diepgaande wijze inzien – maar koester niet de illusie dat we hier zelf iets voor kunnen doen, dit inzicht kunnen ‘bereiken’. We zouden ons ontzettend druk kunnen maken en verwoed het ego proberen te vernietigen. Maar dat is slechts weer een vorm van controle willen uitoefenen en doen. Ook dat is geloven in de illusie dat er een ‘ik’ is, dat er iemand aan het roer staat.
De tactiek van goeroes, zegt Watts, is dan ook om je voortdurend te vertellen naar binnen te kijken, te ontdekken wie je werkelijk bent. Want hoe meer je zal zoeken, hoe minder je zal vinden. Om zo tot realisatie te komen dat er geen afzonderlijke ‘jij’ is. Vanuit deze gedachte heeft veel mediteren niet als doel om innerlijke vrijheid te vinden, nee: het laat je in die mate zoeken om uiteindelijk te ontdekken dat het hele zoeken onzinnig is, dat er in de eerste plaats helemaal niet iemand ís die zoekt.
Kortom: jij bent een onderdeel van dat wat gebeurt. Het gebeurt niet met jou. Er speelt zich slechts een spontaan proces af via jou, dat zich bewust is van zichzelf. In dat proces bestaan ook gedachten, maar niemand die de gedachten ervaart; er is geen dualiteit tussen denker en gedachte. Je kunt niets doen, en ook niet niets doen. Het proces is zelfsturend en zal altijd doorgaan.
En zo maakt Watts de parallel naar de aard van het leven: een proces van trilling en ritme, maar zonder musicus. Hij verlegt onze aandacht naar dit wonderlijk geweven web, naar de onderlinge afhankelijkheid van alles, naar het geheel. Doordat we onze zintuigen selectief (zijn gaan) gebruiken, gaan we voorbij aan de patronen op de achtergrond.
We zijn ons niet bewust van de leegte, de stilte, van de verbindingen die overal aanwezig zijn. Daardoor zien we dingen als afzonderlijk en voelen we ons afgesneden en geïsoleerd. Wat we nodig hebben, zegt Watts, is volledigheid in ons oordeel. ‘Dualiteit is heimelijk eenheid’, in het grote geheel is alles precies zoals het moet zijn.
Zolang we gepreoccupeerd blijven met onze zelfverdediging tegen de grote boze wereld, we iemand proberen te zijn – óók een ‘spiritueel’ of ‘onbaatzuchtig’ persoon – en weigeren de perfectie en onderlinge verbondenheid van het geheel te zien, zullen we lijden. We zullen ons verzetten tegen de aard van het leven – veranderlijkheid – en ons blijven vastgrijpen aan elke strohalm.
We zullen de wereld naar onze hand willen zetten en de aarde uitbuiten ten behoeve van onze eigen bescherming en overleving. Ook dat is onderdeel van het spel, het is niet goed of fout. Maar het is geen waarheid.
Zodra je weet dat het Zelf een spel speelt, je de illusie doorziet, kun je ontspannen. Krampachtigheid, strijd en concurrentie verdwijnen. Je realiseert je dat er niets is om je zorgen over te maken, ziet hoe alles met elkaar in verbinding staat, en kunt meegaan met de stroom van leven.
Tekst gaat verder onder het boek
In Gelukkiger dan je denkt vertelt Alan Watts over de gemoedstoestand die totale acceptatie genoemd wordt: een ‘ja’ zeggen tegen alles wat we ervaren, voelen en weten.
Bestel nu jouw exemplaar voor € 24,50 met gratis verzending.
Dat is geen passieve wijze van zijn, integendeel: het stelt je in staat ten volle mee te doen aan het leven. Zonder angst voor verlies, zonder persoonlijk doel, met oprechtheid maar zonder al te serieus te zijn.
Watts: ‘Diep vanbinnen zul je altijd weten dat het een spel is. Dan kun je in belachelijke mate bij het leven betrokken raken, want je weet dat het oké is – het zijn maar trillingen.’ (p. 106) En zo lever je de meest zuivere bijdrage aan het geheel.
We zouden het boek kunnen samenvatten met de zin: ‘Je ontdekt dat jij het gedoe niet was – het was de hele mikmak, het het. En jij bent het, en het is het, en alles is het, en het doet alle dingen die worden gedaan.’ (p. 126)
Om deze cryptische en abstracte formulering werkelijk te begrijpen, voelen en ervaren, bieden Watts’ teksten heldere deuropeningen. Hij neemt ons op organische en geïntegreerde wijze mee langs de wegen van zen, non-dualiteit, boeddhisme, hindoeïsme en taoïsme, deelt zijn rijke kennis en inzichten, leidt ons steeds een stukje verder weg van ons denken en brengt ons uiteindelijk steevast terug naar de bestemming waar we altijd al waren en altijd zullen zijn: het Niets, het Zelf.
Als een ware goeroe roept het boek: ‘Brahman, ik zie je!’
Weg van het denken van Alan Watts bevat de teksten van enkele van zijn beste lezingen, gebaseerd op de succesvolle audioserie ‘Out of your mind’.
Bestel nu jouw exemplaar voor € 24,50 met gratis verzending.
In Gelukkiger dan je denkt vertelt Alan Watts over de gemoedstoestand die totale acceptatie genoemd wordt: een ‘ja’ zeggen tegen alles wat we ervaren, voelen en weten.
Bestel nu jouw exemplaar voor € 24,50 met gratis verzending.
