Het zwarte schaap van de familie

Ik heb dit als een heel inzichtgevend, prettig geschreven boek ervaren. Niet alleen daar ik mijzelf herken in de rol van het zwarte schaap in de familie, maar ook vanuit mijn opleidingsachtergrond tot psycho-sociaal werkende vond ik dit boek heel interessant. Het liet mij kennis maken met nieuwe termen zoals het woord ‘verraadtrauma’. Het heeft mij daarnaast flink aan het denken gezet omtrent intergenerationeel trauma.

Het boek bevat een zwarte schaap-zelftest, deze bevat zowel vragen over ervaringen uit de kindertijd als huidige omstandigheden. De uitslag van deze test was voor mij heel nuttig daar ik door de tweedeling van deze test kon zien hoe hard ik al aan mijzelf gewerkt heb en hoeveel ik al ten positieve veranderd ben. Heel frappant vond ik het om te lezen dat juist de empaat in de familie (waar ik mijzelf in herken) vaak het zwarte schaap in de familie is.

Uit haar eigen levenservaring en jarenlange expertise als zorgprofessional heeft Rebecca C. Mandeville het boek voelbaar vanuit het hart geschreven en daarom is het boek wat mij betreft 5 sterren waard. Het boek Het zwarte schaap van de familie is een absolute aanrader voor zowel slachtoffer als dader.

Je al je hele leven anders voelen én zijn brengt dikwijls nadelen en vaak een complex trauma met zich mee, maar biedt vaak ook veel voordelen. Zo zijn zwarte schapen onder andere dikwijls hoogsensitief en intelligent, waardoor onuitgesproken woorden en verwachtingen tussen de regels door ‘waargenomen’ kunnen worden; wat in deze wereld een mooi talent is.

Het boek geeft meer inzicht over de oorzaak, gevoelens, emoties en impact, wat het ‘zwarte schaap’ zijn meebrengt.

Wat ik jammer vond was dat het boek, naar mijn mening, op een enigszins klinische wijze was geschreven.

Zelf houd ik niet zo van testjes doen om te kijken of je daadwerkelijk onder een bepaalde categorie valt. In het boek wordt daarnaast aangeraden om psychische hulp of ondersteuning te zoeken bij anderen. De echte heling vindt mijns inziens van binnenuit plaats én niet geheel onbelangrijk, als je daar zelf gereed voor bent. Je gedachten veranderen over in het verleden aangedaan en ervaren leed kan al veel positieve veranderingen en verschuivingen teweeg brengen. Je bent niet je verleden of wat je werd aangedaan. JIJ bent een kind van het Licht. Dit is wellicht heel kort door de bocht. Het is ook allemaal heel pijnlijk en zwaar om je niet geaccepteerd te voelen om wie je werkelijk bent. Daarnaast is het heel moeilijk te bepalen of je je echt het ‘zwarte schaap’ voelt of hebt gevoeld. Het ego ‘zegt’ vaak dingen als: stel je niet zo aan, het is toch familie, zij zullen het wel beter weten etc. Het is voor ‘het zwarte schaap’ echter goed om te weten dat de dader vaak intens onzeker en/of ongelukkig is. Het ‘zwarte schaap’ is derhalve het doelwit om zijn/haar frustraties en/of pijn op bot te vieren. Tot slot, het constante oprakelen van herinneringen en ervaringen doet volgens mij geen goed aan cruciaal en duurzaam herstel van oude wonden.

Met heel mijn hart gun ik ieder ‘zwart schaap’ de dag waarop gezegd kan worden: Ik ben niet het ‘zwarte schaap’, maar het ‘gouden schaap’!

Soms kom je een boek tegen dat niet alleen informatief is, maar ook diep resoneert met je eigen leven. Het zwarte schaap van de familie van Rebecca C. Mandeville was voor mij zo’n boek. Het bood niet alleen inzicht in een dynamiek die ik van dichtbij heb meegemaakt, maar ook herkenning en begrip voor mijn eigen ervaringen.

Mandeville beschrijft in dit boek het fenomeen van het zwarte schaap in de familie op een heldere en onderbouwde manier. Ze legt uit hoe bepaalde familieleden, vaak vanuit een diepgeworteld patroon, iemand in de rol van buitenstaander drukken. Dit zwarte schaap is degene die niet binnen de ongeschreven regels van de familie past, vaak omdat diegene anders denkt, aanvoelt of zich niet conformeert aan de verwachtingen en gedragingen die binnen de familie als normaal worden beschouwd.

Voor mij was het heel herkenbaar, omdat mijn moeder in haar familie duidelijk het zwarte schaap was. Als haar dochter heb ik dat, samen met mijn zusje, ook ervaren. Het gevoel van buitensluiting, onbegrip, dat wij niets konden of ze ons belachelijk maakte en soms zelfs onterechte beschuldigingen zijn mij niet vreemd. Dit boek gaf woorden aan iets wat ik al mijn hele leven voelde, maar nooit echt kon benoemen.

Wat ik sterk vond aan dit boek is dat het niet alleen bij theorie blijft. Mandeville biedt concrete handvatten en inzichten om jezelf los te maken van de rol die je ongevraagd is opgelegd. Ze helpt je begrijpen dat het niet aan jou ligt, maar dat je simpelweg in een systeem geboren bent dat bepaalde rollen toebedeelt. Dat besef op zich kan al bevrijdend zijn.

Het boek gaf me ook stof tot nadenken over hoe deze familiedynamiek generaties lang kan doorwerken. Mijn moeder was het zwarte schaap, en dat had invloed op ons als haar kinderen. De vraag die ik mezelf stelde na het lezen van dit boek is: hoe doorbreek ik dit patroon? Hoe zorg ik ervoor dat ik deze last niet doorgeef aan een volgende generatie?

Als je jezelf herkent in het gevoel van er niet bij horen, binnen je familie, of als je altijd het gevoel hebt gehad dat je niet gezien of begrepen werd, dan is dit boek absoluut een aanrader. Het biedt niet alleen herkenning en begrip, maar ook een weg naar heling en loslaten.

Voor mij was dit boek een waardevolle leeservaring, eentje die me niet alleen bevestiging gaf, maar ook kracht. Het heeft me doen inzien dat het niet erg is om anders te zijn en dat je niet de rol hoeft te accepteren die anderen jou proberen op te leggen. Een boek dat ik zeker vaker zal oppakken om terug te bladeren naar de inzichten die me het meest hebben geraakt.

Iedere familie (bijna) heeft wel een buitenbeentje. Ik had vooraf de verwachting dat dit boek me in staat zou stellen om te begrijpen hoe dat in mijn familie werkt. Met als doel om daar waar nodig relaties te herstellen. De achterflap van het boek was daarvoor veelbelovend: intergenerationele aspecten, je kunt je ontworstelen, praktische hulpmiddelen, uitgebreide zelftest. En dat alles helpt bij het herstel van dit trauma. Tenminste als jij het zwarte schaap bent.

Na de 138 pagina’s gelezen te hebben, bleef ik enigszins ontgoocheld achter. Voor mij zat dat voor een deel in de ongelukkige vertaling van de oorspronkelijke Engelse benaming. In het engels gaat het over een “scape goat”.  Zondebok vond ik persoonlijk beter bij de inhoud passen. Want soms is een zwart schaap ook echt zwart. Alhoewel de schrijfster dat dan vast weer zou bestempelen als ontkenning waar de oorzaak ligt.

Maar door de andere benaming worden sommige metaforen raar. Om aan te tonen dat jij als zwart schaap wordt gekozen, juist omdat je zo sterk bent (voel je de veer aankomen?) wordt geciteerd uit een zeer betrouwbaar wetenschappelijk bewezen document: de bijbel. En die passage gaat weer over… bokken.

Sowieso vind ik de bewijslast van de dynamiek zwak, omdat er gebruik wordt gemaakt van zeer algemene metaforen. Ja die herken je uiteraard omdat ze zo algemeen bekend zijn, maar wordt daarmee bewijs geleverd?

De zelftest beslaat negen pagina’s met vragen, en als je daarvan vijf met ja hebt beantwoord ben je wellicht het bokje (euh het schaap). En wellicht heb je ook gewoon last van één van de vele andere trauma’s die in de zelftest zouden passen.

Kennelijk zijn de bestaande trauma’s, hechtingsproblemen en vormen niet voldoende. Wat deze aparte niet erkende benaming dan voor extra’s biedt werd niet duidelijk. En de schrijfster ziet de bewijzen vooral vaak in haar eigen praktijk, en haar oplossingen blijken ook te werken in haar eigen praktijk. Maar ja, zo werkt onderbouwen helaas niet.

Ik werd ook zo moe van haar ontwijkend taalgebruik als wellicht, vaak, zou kunnen, misschien, mogelijk, meestal en ga zo maar pagina’s lang door.

Als allerlaatste wil ik nog stilstaan bij de verwachting op de achterflap dat je zelf aan de slag zou kunnen met dit boek. Het hele boek door verwijst de schrijfster je naar professionele hulp. Liefst een zwarte schaap therapeut, maar de disclaimer is ook echt “don’t try this at home”. Ondertussen spreekt de schrijfster over complexe PTSS, dus niet eens de gewone huis-tuin-en-keuken PTSS. Waarom dan toch de verwachting wekken dat je zelf aan de slag kunt?

Je zult begrijpen, ook al heb ik echt mijn bèèèèhst gedaan, dat ik dit één van de minst goede boeken tot nu toe vond.

Heb je er dan helemaal niets aan? Nou laat ik het zo zeggen, als je helemaal geen voorkennis hebt in traumaland, en je uitgestoten voelt binnen je familie, is dit een aardig boekje om te beginnen. Maar zodra je al een stapje verder over de dam hebt gezet, zijn er veel andere en betere boeken.