De Tao van verlies

Voor ik dit boek begon te lezen schepte de titel, de flaptekst en de zachtheid van de kaft een bepaalde verwachting namelijk: veel praktische tips en ondersteuning bij het lopende verlies, een open mindset en een nieuwe manier van kijken. Ik verwachtte ook dat het een hoop emoties los zou gaan maken en me zou raken.

Aan deze verwachting is niets te kort gekomen, enkel toegevoegd.

Het begint direct mooi. Vrij snel een korte uitleg van wat we mogen verwachten. We gaan op de zoektocht naar de liefde in onszelf. Waarmee je jezelf sterker maakt en niet afhankelijk hoeft te zijn van anderen. Een Holistische aanpak waardoor lichaam, geest, emotie, spiritualiteit en het sociale gedeelte allemaal aan bod komen.

Het is een aangenaam boek om zowel te lezen als te koesteren. Ongeacht je hoeveelheid ervaring met holisme of spiritualiteit is dit boek zeker een aanrader. Een grote kracht van Conny is dat ze zeer uitgebreid en diepgaand kan schrijven zonder dat het langdradig wordt.

Na het lezen van het eerste hoofdstuk werd mij snel duidelijk dat er veel meer diepgang in verlies dan de dood van een dierbare aan bod zou komen. Iets wat de meeste andere boeken in dit thema niet doen. “Dat je dwars door alles heen expressie zult gaan geven aan het mooiste en diepste dat er in je is” is een goede voorbode voor de rest van het boek. Veel uitleg in relatief weinig tekst en een wat mij betreft zeer fijne opbouw in diepgang. Bestaande uit wat achtergrondkennis per onderwerp, goede voorbeelden, regelmatig een kleine opdracht, hier en daar een meditatie en soms een stukje samenvatting. Vanaf de latere hoofdstukken is er ook regelmatig een stukje terug te vinden wat zich richt op de omgang met kinderen met goede tips in dit thema. Dit vind ik een belangrijke, prettige toevoeging omdat kinderen vaak vergeten worden als onderdeel van het geheel.

Er wordt vervolgens dieper ingegaan op de (Chinese) elementen waarbij mooie, overzichtelijke verbindingen worden gemaakt met gedrag, gevoel en lichamelijke sensaties. Hoe positieve kracht ontwikkeld kan worden. Ook de bijbehorende positieve emoties en kwaliteiten per element komen aan bod, een mooie aanvulling in een boek over rouwverwerking.

Aan het einde van het boek begint een reeks prachtige oefeningen. Die mij persoonlijk erg raakte. Deze trekken je telkens weer terug vanuit je hoofd en je denken naar je gevoel.

Sommige oefeningen zijn even oefenen voor je ze soepel uitvoert, maar er staan altijd duidelijke omschrijvingen en tekeningen bij. Dit maakt ze erg makkelijk en prettig uit te voeren. Er zitten een hoop oefeningen bij die ik nog niet eerder in boeken ben tegen gekomen. Hierbij is niet het streven om ze allemaal naar perfectie uit te voeren maar eerder de bij jou passende oefeningen uit te kiezen met de eerder geleerde informatie.

Tot slot

Ik zou dit boek iedereen aanraden. Toen ik begon had ik kort geleden iemand van zeer grote waarde verloren. Ik zocht steun, begrip, ruimte en een manier van handelen voor mijn gevoelens, maar dit boek gaf mij zo ongelofelijk veel meer. Het gaat in de essentie over verlies maar ook totaal niet. Het gaat over liefde en alle vormen waarin je voor jezelf en de ander met liefde kan komen opdagen. Iets waar iedereen op elk moment baat bij kan hebben als je dapper genoeg bent om het te willen aankijken. Zoals Conny zegt. Luisteren vanuit je hart.

Voor als je hulp zoekt in voorbereiding van een onvermijdelijk verlies of om kinderen en naasten te steunen tijdens het proces van gemis. Geen verlies is te klein voor dit boek om er ruimte aan te geven. Een van de dingen die mij het meest zal bijblijven is Conny haar moed en kracht die ze probeert met liefde aan je over te dragen, bruikbaar te maken en in je wakker te schudden. Dit boek is een ode aan ons allemaal aan wat er nog verborgen zit, wat we verschuilen onder onze mantels van verdriet, strijd en verlies. Mantels waar we allemaal met een juiste dosis kracht, moed en zitten in het oncomfortabele gevoel vanaf kunnen zien.

Sommige mensen zullen niet klaar zijn voor de kracht van dit boek en de boodschap mislopen tijdens het lezen. Maar als je klaar bent voor deze wervelwind van liefde en genezing zal je de waarde van dit boek zeker voelen.

Anderhalf jaar geleden kwam ik thuis te zitten met een burn-out. Ik stond alleen maar ‘aan’ en dat moest anders. Voor mij was dat een enorm leerproces. Het heeft mij doen stil staan bij wat ik heb verloren en gemist in mijn leven.

Tijdens mijn burn-out heb ik aan yoga gedaan en daarbij werd veel verteld over de elementen vanuit de Chinese geneeskunde. Dat heeft mijn interesse gewekt en wilde er meer over leren. Na wat zoeken kwamen de boeken De Tao van gezondheid en De Tao van verlies op mijn pad.

Verlies voelde voor mij altijd als iets groots, iets wat verbonden stond met het verliezen van een dierbare. Hoewel ik tijdens therapie wel doorkreeg dat verlies ook kleiner kan zijn, kon ik dat deel nog niet loslaten in mijn hoofd. Ik hoopte dan ook dat ik na het lezen van De Tao van verlies een andere kijk zou krijgen op verlies, maar de (h)erkenning zou vinden dat er verschillende soorten verlies zijn en hoe je daar het best mee kan omgaan.

Meteen vanaf het begin voelde het boek als een warm bad, het raakte mij, ik herkende mijzelf in de verhalen. Het boek zet verlies in een anders perspectief waardoor je het wat meer kan omarmen. Het mag er zijn en brengt je in beweging, hoe moeilijk het soms ook is. Verlies is er in verschillende soorten en maten. De auteur maakt in dit boek duidelijk dat verlies niet alleen om rouw draait, het kan verlies zijn van gezondheid, verlies door trauma’s, en nog zo veel meer.

In het boek zijn de verhalen van haar zelf en cliënten verweven. Dit zorgt voor verduidelijking van de tekst en een in kijkje in hoe iemand anders met verlies omgaat. Het zorgt ervoor dat je je meer kan verbinden met wat er wordt uitgelegd en het beter begrijpt.

De vijf elementen (water, hout, vuur, aarde en metaal) worden in het boek kort uitgelegd met de nadruk op verlies. Aan elk element zijn oefeningen, meditaties, massage, klank of affirmaties gekoppeld die kunnen ondersteunen bij het verwerken van emoties rondom verlies. Dit zorgt ervoor dat je direct aan de slag kan. Ik had het prettig gevonden als er naast het boek ook ondersteunende audio of video aangeboden werd. Bij sommige oefeningen wist ik niet zeker of ik het wel goed deed, een voorbeeld zou dan helpend zijn.

Al na het lezen van de eerste hoofstukken heb ik het boek aangeraden aan een collega. Ik ben ervan overtuigd dat dit boek haar kan ondersteunen bij haar verlies. Dat heeft het bij mij in ieder geval wel gedaan.

Toen ik De Tao van Verlies mocht ontvangen, voelde ik meteen dat dit boek me niet voor niets had gevonden. Misschien zocht ik er herkenning in, misschien troost. Misschien alleen maar een plek waar iemand woorden kon geven aan iets wat voor mij lange tijd stil moest blijven. Wat ik vond, was een boek dat me zachtjes bij de hand nam en me zonder oordeel liet stilstaan bij alles wat er in mij nog mocht ademen.

Het boek biedt geen simpele oplossingen, maar opent deuren. De schrijver nodigt je uit om verlies te benaderen als iets dat er mag zijn, niet als iets wat opgelost hoeft te worden. Er zit een bijzondere zachtheid in de manier waarop rouw, verdriet en de liefde die daaronder verscholen ligt, worden beschreven. Het gaat over afscheid, maar ook over aanwezigheid. Over stilte, maar ook over verbinding.

Voor mij persoonlijk raakte het boek een plek die lang gesloten was. Twee jaar geleden verloor ik een zieltje dat maar heel kort bij me is geweest. Het was een ongeplande zwangerschap die me in korte tijd diep verbonden liet voelen met een leven dat er nog niet echt was, en toch alles al betekende.

In De Tao van Verlies vond ik een zachte spiegel. Niet elk hoofdstuk was op mij van toepassing, en dat hoeft ook niet. Maar juist die open vorm — vol kleine rituelen, praktische reflecties en spirituele aanrakingen — maakte het boek waardevol. Het voelde alsof ik toestemming kreeg om het verdriet een plek te geven, zonder me te moeten verantwoorden. Het herkende de liefde in het verlies.

Ik zou dit boek aanraden aan iedereen die verlies kent in welke vorm dan ook: het verlies van een geliefde, van een toekomstbeeld, van een ongeboren kindje of van een stuk van jezelf. Het is zacht geschreven, troostend zonder betutteling, en vooral: het opent een deur naar rouw als iets dat erbij mag horen. En dat is misschien wel het meest helende wat je iemand kunt geven.

De afgelopen jaren heb ik veel verlieservaringen gehad. Verlies van mijn vader die plotseling overleed, verlies van gezondheid door chronische ziekte, daardoor ook verlies van werk, inkomen en dagbesteding. Hiermee samenhangend verlies van sociale contacten en verlies van gevoel van betekenis. Door verlies van inkomen ook minder mogelijkheden om leuke dingen te ondernemen en zo van het leven te genieten. Ik ben onlangs verhuisd vanwege gezondheidsklachten en daardoor ook verlies van mijn oude buurtje en de sociale contacten aldaar. Ik zit in de overgang en daardoor verlies van jeugdigheid en schoonheid, iets wat in onze maatschappij toch zwaar telt, vooral voor vrouwen. Ook voelt het alsof de wereld in een overgang verkeert; een transitie. Zo turbulent is de aarde nu; het optimistische van de jaren ’90 toen ik jong was ligt ver achter ons en we leven in een donkere tijd, dat voelt soms ook als verlies. Hoewel het goed is je te realiseren dat het leven altijd een dans is en dat er altijd licht is in de duisternis en ook in het licht duisternis aanwezig is. Dat is de Tao, dat is yin en yang. Persoonlijk worstel ik met het levende verlies van mijn moeder; die helaas in dit leven nauwelijks een moeder voor mij kon en kan zijn. Kortom, een hele bups aaneengeschakelde verlieservaringen in een westerse samenleving die daar weinig openlijk ruimte aan biedt. Hoe ga ik daarmee om? Ik merk dat ik wel wat handvatten zou kunnen gebruiken. Ik heb interesse in de Tao, meer dan in het christendom bijvoorbeeld. Ook boeddhisme en (yin) yoga helpen mij, maar ik voel me soms ook zoekende en alleen hierin. Ik hoop in dit boek wat guidance te vinden.

Het boek voldoet grotendeels aan mijn verwachtingen. Ik had het graag eerder in handen gehad want ik ben tegen dingen aangelopen die ik al deels achter de rug heb en hierover lees in het boek. Zo heb ik een inmiddels tienerdochter, zij had het na de verhuizing heel zwaar en moeilijk en vertoonde voor mij heel ingewikkeld en heftig boos gedrag. Nu lees ik hoe normaal dat eigenlijk is en hoe helpend bijvoorbeeld speltherapie had kunnen zijn en bepaalde oefeningen zoals de leverklank. Sowieso dat er aandacht is voor verlies bij kinderen vind ik een groot pluspunt van dit boek. In het begin van het boek zaten wat open deuren, voor mij persoonlijk althans, omdat ik al wel over Tao en verlies heb gelezen en een studie Spiritual Care heb gedaan waarin ik een vak Rouw en Verlies heb gevolgd. Maar voor een leek is het natuurlijk heel fijn als de Tao wordt uitgelegd. Al doet Conny dat niet super uitgebreid. Er wordt ook gerefereerd aan het boeddhisme en mindfulness wat ik prettig vind, het is herkenbaar en er zit ook overlap in. Mindfulness beoefen ik al jaren en is een steunpilaar voor me. Het boek gaat ook over verbindingen aangaan met mensen om je heen; hulp inschakelen, dit vind ik best ingewikkeld omdat ik hierin meermaals de deksel op mijn neus heb gekregen en dit oude pijn oproept. Wat ik mooi vind is de verbinding met jezelf; huisdieren en het spirituele waar je in affirmaties en meditaties in geleid wordt. Ik mag wel wat meer achter mezelf gaan staan en mezelf steunen.

Wat me bijblijft van het boek is dat het belangrijk is om de middenweg te vinden in het leven. Daarin valt de Tao samen met het boeddhisme. Te veel yang is niet goed, te veel yin is ook niet goed. Het gaat om de balans, het evenwicht. Beide hebben hun kwaliteiten. Ik ben me hier steeds meer van bewust, al blijf ik het soms lastig vinden. Een groot deel van mijn leven heb ik in yang doorgebracht; dat is ook wat de samenleving van ons wil en verlangt en wat vanuit mijn jeugd (moeder) aan mij is opgelegd. Vlak na het overlijden van mijn vader ben ik begonnen met yin yoga en dit helpt me. In dit boek staan geen yoga oefeningen, wel meditaties die ik in een variant al doe, ook meta-achtige meditaties waarin je liefdevolle vriendelijkheid in eerste instantie naar jezelf stuurt. Wat me ook bijblijft van dit boek is hoe ik mijn kind bij verlies kan ondersteunen. Woede is bijvoorbeeld heel erg OK, zolang je er maar niet in vast blijft zitten. Woede wordt in onze samenleving niet gewaardeerd, en al helemaal niet bij vrouwen of meisjes. Ik heb veel meegemaakt (in mijn jeugd) en mocht daar geen emoties zoals woede bij voelen/uiten. De onderdrukte woede heeft veel (fysieke) klachten opgeleverd. Ook vind ik het een uitdaging om bij de boosheid van mijn kind in rust aanwezig te zijn. Het helpt enorm om een dergelijk boek als leidraad en steuntje in de rug te hebben; voor mezelf, en zo niet te zwichten voor een negatieve innerlijke stem of tegen de oordelen van bijvoorbeeld buren.

Het boek is een aanrader voor eenieder die te maken heeft met verlies. Vroeg of laat zijn we dat allemaal; we zullen allen in dit leven verlieservaringen meemaken. Vooral als je niet vanuit een religie steun ontvangt of vaste rituelen hebt en wél openstaat voor oosterse wijsheid is dit boek een aanrader. Het is geen boek dat een quick fix geeft als het gaat om rouw en verlies maar ik geloof überhaupt niet dat dat bestaat. Het is meer de integratie ervan in het leven; aanvaarding en beoefening van Tao waardoor verlies en de bijpassende emoties doorvoeld worden. Ook een oproep voor lichtheid in het bestaan; juist ook als het zo donker en zwaar is. Doorvoel de zwaarte maar kies ook bewust voor schoonheid en ga lachen. De innerlijke glimlach die ik vanuit het boeddhisme al toepaste, wordt ook hier aangehaald. Het is denk ik fijn het boek al eens gelezen te hebben voordat je extreme verlieservaring(en) hebt meegemaakt. Maar het kan ook goed als gids dienen wanneer het zover is. Voor mij is het een boek dat ik ook weer uit de kast trek bij gevoelens of ervaringen van verlies. Het is niet eenmaal gelezen en nooit meer oppakken; maar een gids in moeilijke tijden die ieder moment weer van betekenis kan zijn.

Ik geef het boek vier sterren omdat ik het oprecht een helpend en steunend boek vind dat makkelijk wegleest. De academische nerd in mij had wellicht nog wat extra verdieping gewild waar het gaat om de Tao en de yin yoga lerares (in opleiding) in mij, had er graag nog yoga oefeningen in gezien.

In De Tao van verlies neemt Conny Coppen je mee langs de diverse stadia die een rouwproces met zich mee kan brengen. Zij koppelt daarbij de Vijf elementen uit de Chinese elementenleer aan de diverse fases die rouwproces kent. Zij neemt hierbij ons lichaam en gevoel als uitgangspunt en koppelt en benoemt de concrete symptomen die bij de diverse elementen horen. Op basis hiervan kreeg ik het inzicht in welke fases van verlies ik mij bevond en gaf mij dit houvast.

Conny Coppen plaatst De Tao van verlies ook in het kader van onze huidige westerse maatschappij. Op liefdevolle wijze laat zij zien dat je binnen de krachten van onze maatschappij jezelf als uitgangspunt mag nemen en je eigen tempo en proces bij de rouw mag lopen. Het boek geeft je daarbij het vertrouwen dat je ondanks dat de buitenwereld van mening is dat je maar moet doorgaan, je pas op de plaats mag maken. Op dit vlak geeft zij naasten en hulpverleners ook handvatten voor de begeleiding van rouwenden in hun omgeving, zodat deze op een oordeelloze wijze naast de rouwende kunnen staan en hen steun kunnen bieden.

Het boek van Conny Coppen heeft mij op een liefdevol confronterende wijze langs verlies in mijn leven geleid. Het boek heeft mij daarbij ook inzichten gegeven in verlies en dit geopend, waarvan ik dacht dat ik dat reeds lange tijd verwerkt had. Met de praktische oefeningen uit het tweede deel worden werktuigen aangereikt die concreet laten voelen waar de pijn van het verlies in je lijf zit en hoe je hiermee om kunt gaan. Voor mij heeft dit helend gewerkt.

Het boek is op een heldere en inzichtelijke wijze geschreven. Ik raad het een ieder aan, zeker degenen die met verlies te maken hebben.