De held met de duizend gezichten

John E. Smit deelt zijn leeservaring.

Het omslag geeft een mooie samenvatting van wat ik kan verwachten: Een eenzame figuur op de top van een berg, met zo te zien nog een lange weg te gaan door diepe dalen en nog hogere bergen om te beklimmen. De held bevindt zich in een cirkel gezet met een gouden penseelstreek die net niet helemaal sluit. Een cyclus symboliserend, maar dat het allemaal net even anders zal gaan lopen dan voorzien.

Het lezen van dit boek is een feest van herkenning, een bron van inspiratie en een bron van diepgravende kennis over mythen, sagen, vertellingen en dromen. En het boek verduidelijkt hoe deze wereldwijd in allerlei culturen – ook de onze! – hun eigen gedaante aannemen. Door Joseph Campbell zorgvuldig onderzocht, gedocumenteerd van beeld voorzien en samengebracht in één volume.

Campbell heeft het universele reisverhaal van de held zeer goed geanalyseerd en weet met veel voorbeelden overtuigend over te brengen hoe de lezer de verschillende aspecten van die universele reis kan herkennen in bekende en minder bekende mythen en verhalen.

Ik heb veel voor mij bekende verhalen met andere ogen en in veel groter detail leren bekijken.

Dit boek is van onschatbare waarde voor een ieder die inzicht wil in de filosofie, psychologie en de geschiedenis van de verhalen die ons omringen.

Zelfs als je op zoek ben naar jezelf, zul je in dit boek aanwijzingen krijgen: waar bevind ik me op mijn reis, hoe ga ik het best verder?

En uiteraard zal ik dit boek gebruiken als inspiratiebron om me te helpen betere verhalen te schrijven door in te spelen op de universele – grotendeels onbewuste – menselijke behoefte aan heldenverhalen die tegelijkertijd herkenning en verwondering oproepen.

Dat het origineel meer dan zeventig jaar geleden is geschreven, merk je aan de schrijfstijl – die gelukkig in deze herziene uitgave is gehandhaafd – in lange zinnen en bijzinnen, zinswendingen en uitweidingen, maar dat zorgde bij mij juist voor focus en respect!

Een prachtig monumentaal boek! Zo zou ik De held met de duizend gezichten in een paar woorden omschrijven. Het boek is uit 1949 en in 2020 in een herziene Nederlandse vertaling uitgegeven. Dat is goed te merken. Het boek leest prettig ondanks de enorme informatiedichtheid. Want dat is kenmerkend aan dit boek: er staat een schat aan informatie in. De erudiete Campbell neemt je mee op een reis door de hele wereld. Alle continenten doe je aan en je krijgt via de verhalen en mythen die Campbell beschrijft een indruk van heel veel culturen. De afbeeldingen dragen daar ook toe bij. Erg leuk aan het boek vond ik dat het lezen van de mythen vaak een feest van herkenning is en dat de onbekende verhalen bijdragen aan een nog grotere nieuwsgierigheid naar culturen waar je nog niet bekend mee bent.

“De symbolen die in mythen voorkomen zijn geen bedenksels, maar de spontane voortbrengselen van de psyche”,

schrijft Campbell in zijn Proloog. De mythen en rituelen die de symbolen leveren, zijn er om de menselijke geest vooruit te helpen. Campbell vindt zelfs dat het goed mogelijk is dat het ontbreken van mythen en rituelen in de moderne tijd de oorzaak is van neurosen.
In het boek speelt het duiden van dromen een belangrijke rol. Campbell beschrijft heel mooi dat ‘de droom de persoonlijk gemaakte mythe is’. Zowel droom als mythe zijn symbolisch. Echter, een droom wordt gekleurd door de ervaringen van de dromer (en is soms moeilijker te interpreteren) en een mythe is direct herkenbaar en geldig voor iedereen.

De rode draad in het boek is de reis van de archetypische held waarin steeds een bepaald patroon duidelijk wordt. Campbell verdeelt dat onder in ‘vertrek’, ‘inwijding’ en ‘terugkeer’. Het is ongelofelijk hoe veel hij afweet van mythen over de hele wereld (vooral in een tijd zonder internet). Campbell gaat op zoek naar de diepere psychologie van de mens, passend in zijn tijd en de traditie van Jung en Freud. Dit is een benadering die een ander beeld van mythologie geeft en eigenlijk tot op de dag van vandaag heel interessant en verrassend blijft.

In De held met de duizend gezichten van Joseph Campbell volgen we het avontuur van een held. Of liever van de held, de held die onder duizend vormen en gedaanten terugkomt in alle sprookjes, mythes en verhalen. Campbell toont aan dat iedere held dezelfde weg aflegt.

Het boek is geschreven in 1949 maar de epiloog waarin de auteur held 1001 schetst, de held in de huidige maatschappij, zou zo anno 2020 kunnen zijn.

Het is niet verwonderlijk dat dit boek tijdloos is. Het is een boek dat alle wereldwijsheid bundelt. Niet om het even welke wijsheid maar dé wijsheid, de kern der kernen. Het is deze waarheid die de mensen elkaar steeds opnieuw vertellen. Om te weten wat deze waarheid is, hoef je niet eens ver te zoeken, ze is overal, als je maar goed kijkt. Dit boek geeft je de sleutel.

Dit bijzondere boek van Joseph Campbell is geen nieuw boek. Het verscheen al in 1949 en is sinds die tijd door miljoenen mensen gelezen. Geen wonder dat het de moeite waard is om het in een nieuw jasje opnieuw onder de aandacht te brengen.

Joseph Campbell werd in 1904 in New York geboren in een gezin waar zijn fascinatie voor cultuur met name van de Amerikaanse indianen gezien en ook gestimuleerd werd. Hij werd al op jonge leeftijd een kenner op het gebied van de indianen en zijn interesse voor de indiaanse mythologie en later de mythologie in zijn algemeen was daar een gevolg van.

Door zijn passie voor de mythe kwam hij in contact met het gedachtengoed van de Duitse antropoloog Adolph Bastian die had ontdekt dat mythes, sages en sprookjes over de hele wereld grote overeenkomsten vertonen, ongeacht cultuur en tijd. De Zwitserse psychiater Carl Jung vulde dit aan met zijn concept van de archetypen. Geïnspireerd door deze twee beroemdheden kwam Campbell tot de conclusie dat de mensheid één verhaal over de held vertelt. De details van het verhaal kunnen verschillen, want iedere cultuur kleurt het verhaal op zijn eigen bij die cultuur passende wijze in.

Ook van Jung kwam Campbells idee dat het collectieve onderbewustzijn waar iedereen op deze wereld mee verbonden is een verhaal wil vertellen dat verteld moet worden. Met de reis van de held introduceert Campbell de term monomythe.

De monomythe van de held is verdeeld in drie fases. De held krijg een oproep(fase 1) om op avontuur te gaan. Hij geeft gehoor aan deze oproep en gaat op weg. Onderweg  komt hij allerlei uitdagingen tegen die hem van de nodige kennis moeten voorzien om het avontuur tot een goed einde te kunnen brengen. Onderweg ontmoet hij helpers en ondergaat hij verschillende initiaties (fase 2). Met de op zijn reis verworven kennis weet hij uiteindelijk zijn doel te bereiken en kan hij als overwinnaar de terugreis aanvaarden en als een ware held thuiskomen (fase 3).

In feite vertelt de held ook het verhaal van de reis die de mens maakt van wieg tot graf. Het kind groeit op en kijkt daarbij naar zijn ouders. Het weet niet beter dan dat de wereld bestaat uit de gekaderde wereld van het gezin. De adolescent hoort de roep om zich los te maken van zijn ouders en op avontuur te gaan, het leven te ontdekken. Hij krijgt de nodige tegenslagen en ontmoet daarbij helpers. Langzaam maar zeker stapt hij de volwassenheid binnen en verwerft hij genoeg kennis om op eigen kracht zijn leven vorm te geven en steeds meer zichzelf te worden. Als het moment van sterven zich aandient kijkt hij terug op een vervuld leven. Tenminste, dat is de bedoeling.

Om ervoor te zorgen dat de lessen die de held krijgt gedurende zijn tocht ook begrepen worden en in het bewustzijn van de lezer worden opgenomen spreekt Campbell een deel van ons aan waar ieder mens, jong of oud, over kan beschikken, namelijk de verbeelding. Dit stukje van ons staat namelijk los van de fysieke zintuigen en de altijd alles beredenerende hersenen en helpt ons de reis van de held, die ook de reis van onze ziel is, te begrijpen.

Aan de hand van verhalen uit de meest uiteenlopende kleurrijke culturen laat Campbell ons op reis gaan in het voetspoor van de held. Het boek zit vol prachtige verhalen die blijven boeien en inspireren. Het is geen boek dat je even op een vrije zondagmiddag uitleest. Het is een boek waar je tijd voor moet maken en wat ook best af en toe weer even kan worden weggelegd, zodat je de hoeveelheid aan informatie kunt verwerken. Het is ook een boek wat je kan blijven oppakken om stukjes te herlezen en te genieten van de vele illustraties die de verhalen nog meer tot leven brengen.

Deze recensie verscheen in het NVRT-verenigingsblad