Met zen beginnen

Mijn blik werd bij het lezen van de beschrijving op de achterkant direct getrokken naar het volgende gedeelte:
‘Bij zen gaat het om openstaan, opnieuw beginnen. Er moet ruimte zijn voor twijfels, vragen en het vermogen de dingen steeds nieuw en fris te zien. Zen beoefenen is eindeloos ‘beginnen’.’

Hoe vaak ben ik niet met meditatie begonnen en heb ik mezelf niet op de kop gegeven? Zijn mijn verwachtingen niet uitgekomen? Ging ik er vol enthousiasme tegen aan? Wat ik eerst mocht leren is dat ik veel te hoge eisen stelde, ik leg de lat vaak te hoog waardoor ik de moed verlies en vervolgens afhaak.

Voor het eerst maak ik nu kennis met zen zoals beschreven in dit boek. Zen is een zachte methode, de schrijver schrijft vol warmte en passie over zen. Is hier en daar soms een beetje streng, om de lezer toch enig discipline bij te brengen. Voorop gesteld dat uitdrukkelijk benadrukt wordt dat er niets te behalen valt. Zen is geen ego-competitie, verre van dat, geadviseerd wordt om de tijd te nemen om het zen beoefenen bewust op te bouwen.

Eerlijkheidshalve is mijn ervaring dat het even duurde voordat de tekst tot mij door kon dringen. De nieuwe termen, ik had even een aantal bladzijden nodig maar gaandeweg het boek vorderde ging het lezen prettiger en werd ik er soms zelfs door gegrepen. Ik heb nu meerdere handvatten om te onderzoeken. Zo zijn er interessante inzichten ontstaan. De eerste voorzichtige stappen in zen heb ik nu gezet.

De omslag van het boek trok mijn nieuwsgierigheid, de begeleidende tekst op de achterkant haalde mij over om mij hiervoor open te stellen. Ik vind dat iedereen die met zen in contact wil komen dit boek in de kast zou moeten hebben. En ik zou het zeker aanraden. Dit is een boeiend en compact boek. Ook zo’n pluspunt want het formaat is heel handig om overal mee naar toe te nemen.

Shunryu Suzuki kunnen we beschouwen als de grondlegger van de zen-traditie in het Westen. Hij heeft ervoor gezorgd dat de zen-traditie hier in het Westen toegankelijk werd, en vele zen- en meditatiecursussen zijn van zijn oorspronkelijke denkwijze en werk afgeleid.

Zen-Traditie

In dit boekje wordt de zen-traditie uiteengezet. Belangrijk hierbij is dat het steeds weer opnieuw beginnen is. Elk moment, elke meditatieoefening is een nieuw begin. In die zin bestaat er dus ook geen ‘steeds beter worden in’. Het boekje is in hoofdstukken onderverdeeld, waarin je op een reis wordt meegenomen in de zen-beoefening. Het eerste deel van het boekje is gericht op hoe je de juiste oefening doet, het tweede deel op hoe je de juiste instelling daarbij kunt bereiken en het derde deel  op het juiste begrip. Ademhaling, controle houden over je geest en gedachten en het accepteren van woelige gedachten komen daarbij uitgebreid aan bod. Het is niet noodzakelijk dat je je een soort van ‘verheven’ of ‘goddelijk’ gaat voelen, volgens Suzuki is het juist belangrijk dat je jezelf vragen blijft stellen, kritisch bent en dat er ruimte is voor twijfels en vragen.

Filosofisch boek

Het is leuk om iets te lezen wat geschreven is door de grondlegger van de zen-traditie, en te weten dat het ‘hiermee allemaal begon’. Het boek en de uitleg zelf vond ik alleen niet altijd even toegankelijk, zeker niet als je een beginner bent (en dat is toch de doelgroep waarop de schrijver zich richt). De instructie over een juiste lichaamshouding en ademhaling tijdens het mediteren zijn nog wel duidelijk en goed te volgen, maar naarmate de instructies meer betrekking krijgen op het ‘geestelijke’ (en minder op de praktische kant) wordt het lastig. Het is zeer filosofisch en soms moeilijk te volgen. Een voorbeeld is de uitleg over de begrippen ‘jij en ik’:

‘Meestal is onze kijk op het leven dualistisch: jij en ik, dit en dat, goed en slecht. Maar in feite zijn beide het universele bestaan. ‘Jij’ betekent dat je je bewust bent van het universum in de vorm van jou, en ‘ik’ betekent dat je je er bewust van bent in de vorm van ik. ‘Jij’ en ‘ik’ zijn niets anders dan klapdeuren. (…) Als we werkelijk worden wie we zijn, worden we een klapdeur en zijn we volledig onafhankelijk en tegelijkertijd afhankelijk van alle dingen – zonder lucht kunnen we niet ademen.’

Dit soort redeneringen komen we steeds meer tegen, naarmate het boek vordert. Ik vind dit soort gedachtes soms moeilijk te volgen en echt te filosofisch. Vooral omdat de titel suggereert dat dit een boekje is voor beginners had ik een iets makkelijker te volgen tekst verwacht. Ik zou dit dan ook juist aanraden aan de wat gevorderde zen-beoefenaars, die wat meer diepgang willen. Een echte beginneling op het gebied van meditatie kan zich wellicht beter wenden tot een wat makkelijker, praktischer en minder filosofisch boek!

Er zijn van die boeken die het tijdelijke overstijgen en ook nu nog actueel zijn. Dit boekje bevat de lessen van de befaamde Japanse zenmeester Suzuki in een moderne bewerking van de tekst. Oorspronkelijk was de titel: ‘Zen mind, beginner’s mind’. Een halve eeuw geleden heeft Suzuki de Soto-zen vanuit Japan naar het westen gebracht. Door een leerling zijn de op band opgenomen toespraken en vraag en antwoord bijeenkomsten uitgewerkt en weergegeven. Zij verdeelde, in samenspraak met de leraar, het boekje in drie gedeelten waarin de nadruk ligt op de juiste oefening, de juiste instelling en het juiste begrip. Dit kleine boekje bevat de zen-beginnersgeest, de geest en de instructie voor zazen-beoefening, kortom het gaat over het zen-leven, over de levenshouding van zen en over inzichten die men kan verkrijgen door het beoefenen van zen. Als we leren onze eigen ware natuur te bevrijden, dan verdwijnen grenzen tussen leraar en leerling in een diepe stroom van zijn en van vreugde in de ontplooiing van de boeddhageest. Verfijnde, zorgvuldige uitgave.